Son vaxtlar restoranlarda göstərilən xidmətə görə tələb olunan "servis haqqı" müzakirələrə səbəb olub. Bu məbləğ adətən 10 faiz təşkil etdiyi halda, hazırda 25-30 faiz həddində “servis haqqı” tələb edən restoranlar da var.
Metbuat.az ölkəmizdə restoran biznesində mövcud olan çatışmazlıqlar və problemlərlə bağlı Hotellər və Restoranlar Assosiasiyasının sədri, Azərbaycan Ekoturizm Assosiasiyasının İdarə Heyətinin sədri Samir Dübəndi ilə söhbətləşib. Həmin müsahibəni təqdim edirik:
- Samir bəy, “çay pulu” və “servis haqqı” anlayışları arasında fərq nədən ibarətdir?
Bu iki anlayışı bir-birindən fərqləndirmək lazımdır. “Çay pulu” könüllü olaraq müştəri tərəfindən aldığı xidmətlərin müqabilində bəxşiş formasında xidmət personalına verilən vəsaitdir. Yəni “çay pulu” heç bir yerdə əks olunmasa da, “servis haqqı” hesablarda əks olunur.
Masa xidmətçisinə “çay pulu” verilməsi ənənəsi deyilənə görə, XVI əsrdə İngiltərədə yaranıb və dünya üzrə geniş yayılıb. Sovet ölkələrində “çay pulu”ya o qədər də müsbət yanaşılmasa da, bu ənənə yaşayırdı və müstəqillik illərində biz bunu davam etdirdik. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda “çay pulu” vermək ənənəsi qədimdir. Avropanın bir çox ölkələrində “çay pulu” təxminən 5-10 faiz arası təşkil edir.
ABŞ-də bu məbləğ bir qədər daha yüksək, 15-25 faiz arası dəyişir. ABŞ-nin bəzi ştatlarında xidmət personalına daha az məvacib vermək qanunvericilikdə də əks olunub. Çünki orda “çay pulu” ənənəsi geniş yayılıb və dövlət hesab edir ki, insanlar bununla dolana bilər. Amma bu cür ödənişlər vergiyə cəlb olunmur. Ona görə də, dövlətlər bu haqda düşünüb müəyyən yanaşma ortaya qoymaq istəyirlər. Hələlik bu sahədə vahid bir yanaşma yoxdur.
Bəs, Azərbaycanda restoranlar üçün tərtib olunmuş belə qayda-qanun varmı?
“Çay pulları”nın mövcud olması qanunvericilikdə mövcud deyil və ümumiyyətlə bu sahədə nə “çay pulu”, nə “servis haqqı”nı tənzimləyən qanun, hansısa bir normativ, hüquqi sənədimiz yoxdur. Bizim restoran biznesini tənzimləyən hüquqi bazamız zəifdir. Ümumiyyətlə, restoran biznesinin standartlarını, fəaliyyətini tənzimləyən, koordinasiya edən vahid bir dövlət qurumumuz da yoxdur.
Biz assosiasiya olaraq 2009-cu ildən fəaliyyət göstəririk. Fəaliyyətimizin məqsədi otel və restoranların fəaliyyətinə müsbət təsir etməkdir. O cümlədən, belə hallar aşkar olunarkən iradımızı bildirir, çalışırıq ki, həmin müəssisələrin rəhbərliyi öz fəaliyyətlərinə diqqət yetirib boşluqlara yol verməsinlər.
- Samir bəy, müştəridən alınan “servis haqqı” kimin cibinə axır? Bu məbləğ həqiqətən də restoran xidmətçiləri arasında bölünür, yoxsa müəssisənin ümumi gəliri kimi hesaba alınır?
“Bu, hər restoranın daxili qərarıdır. Azərbaycanda restoran biznesində məvaciblər çox yüksək deyil. Hətta bahalı restoranlarda xidmət personalı o qədər də yüksək maaş almır. Burada da bir neçə yanaşma var. Bəzi müəssisələrdə çay pullarının personal arasında bölünməsinə icazə verilir. Məbləğ növbənin axırına qədər bir yerdə toplanır, daha sonra bütün personal arasında bölünür. Mətbəx işçiləri “çay pulu”nu nadir hallarda alırlar. Amma unutmamalıyıq ki, onların göstərilən xidmətlərin keyfiyyətində xüsusi rolları var. Yəni onlara da həmin o bəxşişdən nəsə çatmalıdır.
Bəzi restoranlarda masa xidmətçisi xidmət göstərdiyi masadan aldığı “çay pulu”nu öz ixtiyarında saxlaya bilər, yəni o məbləğ bir yerə toplanmır. Ümumiyyətlə, münasibətlər, yanaşmalar bir qədər fərqlidir. Ölkədə “servis haqqı” daha yüksək xidmət göstərən müəssisələrdə, misal üçün, şam yemək üçün nəzərdə tutulan restoranlarda tətbiq olunur. “Fast Food” və ya dönər restoranlarında “servis haqqı” demək olar alınmır.
Ümumiyyətlə, mən düşünürəm ki, bu məsələ ilə bağlı Azərbaycanda mədəniyyət formalaşdırılmalıdır.
- Restoranlar “servis haqqı”nın faiz dərəcəsini hansı kriteriyalara əsasən müəyyən edirlər? Əvvəlcədən müştərilərə bu barədə məlumat vermək lazımdırmı?
Əgər “servis haqqı” tətbiq olunursa, bu haqda müştəri öncədən bilməli və onun üçün sürpriz olmamalıdır. Ola bilər ki, müştərinin artıq pulu olmasın. Çünki o yediyi yeməklərin pulunu öncədən hesablayıb restorana gələ bilər. Amma çek təqdim edildikdə “servis haqqı” olaraq 15-20 faiz ödəniş istəndikdə, müştərinin onu ödəməyə üstündə pul olmadıqda, bu, konfliktə səbəb olacaq. Ona görə öncədən müştəri bilməlidir ki, bu müəssisədə “servis haqqı” tətbiq olunur.
Digər tərəfdən, “servis haqları”nın normalara uyğun olaraq tətbiq olunması vacibdir. Eşitdiyimiz bu 20-25 faiz “servis haqları”nın alınması mənim fikrimə görə, heç də məqsədəuyğun deyil. Belə hallarda biz həmin müəssisələrin rəhbərliyinə üz tutub tövsiyə edirik ki, işlərinə bir qədər diqqətli olsunlar. Bu sahəyə yaxın fəaliyyəti olan qurumlardan Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi qida təhlükəsizliyinə nəzarət edir, Dövlət Turizm Agentliyi isə restoranların fəaliyyətinə müdaxilə etməyin onların səlahiyyətində olmadığını bildirir. Mən isə fərqli düşünürəm. Hotellər kimi restoranlar da daxili və xarici turistə xidmət göstərir, onların fəaliyyəti qonaqpərvərlik sənayesinin bir hissəsidir”.
- Azərbaycanda restoran biznesində çatışmazlıqların həlli yolunu nədə görürsünüz? Restoranlar və digər ictimai iaşə müəssisələri ölkə vətəndaşları ilə yanaşı, respublikamıza gələn turistlərə də xidmət göstərirlər. Burada həm Azərbaycan mədəniyyətinin, həm milli mətbəxin düzgün təqdim edilməsi kimi vacib məqamlar var. Bir çox şam yeməyi təklif edən restoranlarda musiqi proqramı olur. Ora üz tutan xarici vətəndaşlar həm ləziz Azərbaycan mətbəxindən dada bilir, eyni zamanda Azərbaycan mədəniyyətinə aid olan müxtəlif nümunələrlə tanış ola bilərlər. Məhz bu xidməti göstərən zaman restoran sahibləri olduqca diqqətli və nəzakətli olmalıdırlar. Restoran biznesində daha ciddi qayda-qanun yaratmağa ehtiyac var. Bir çox insanlar hesab edirlər ki, restoran biznesi haqqında oxumaq, öyrənmək, təlim keçmək və s. ehtiyac yoxdur. Təəssüf ki, bu sahədə dərin bilikləri olmayan insanlar gəlib xidmət göstərirlər. Buna səbəb restoran biznesinə daha az investisiya qoyulmasıdır.
Mən fürsətdən istifadə edərək bir daha tövsiyə edərdim ki, hər hansı restoran, otel və ya turizm fəaliyyətləri ilə məşğul olanlar yaxşı olardı ki, o sahənin incəlikləri ilə tanış olub, tələb olunan bilik, bacarıq və vərdişləri öncədən qavradıqdan sonra, bu işlərə başlasınlar. Biz də bu işlərlə bağlı müəssisələrlə tədris aparırıq.
Bu gün dövlət tərəfindən prioritet seçilən bir sıra ixtisaslar var ki, onların tədrisi xidmətlərin keyfiyyətinin artırılmasına töhfə verə bilər. Məqsədimiz, bu sahədə işini bilən, savadlı insanları yetişdirib sənayeyə inteqrasiya etmək, onları işlə təmin etmək və nəticədə cəmiyyətə daha yüksək xidmət göstərməkdir.
- Müsahibə üçün təşəkkür edirəm.
Mən də sizə, kollektivinizə uğurlar arzulayıram.
Gülbəniz Hüseynli / Metbuat.az
