Ötən ilin əvvəlindən bəri dünya bazarlarında xam neftin ucuzlaşma tempi ilin sonlarına yaxın daha da sürətləndi və 2016-cı ilə "qara qızıl"ın çox ləngərli durumu ilə daxil olduq.
Doğrudur, neftin qiymətlərində hələlik bahalaşma müşahidə olunur. Amma bu proses İranla Səudiyyə Ərəbistanı arasındakı qarşıdurma ilə bağlı olduğundan nisbidir, müvəqqətidir.
Müvəqqəti proseslərə güvənərək büdcə gəlirlərinin formalaşmasına çalışmaq, yaxud da neft və təbii qazın tariflərini əsas məqam hesab edərək perspektiv planların hazırlanmasına başlamaq sadəlövhlük olardı. İndiyədək çox dövlətlər belə ifrat nikbin davranışın acısını çəkiblər.
Azərbaycan ilyarımdır ki, "neft erası"nın verdiyi pulların sərfiyyatı ilə bağlı siyasətini dəyişib.
İran, Venesuela və ya Rusiyadan fərqli olaraq rəsmi Bakı iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunun ekstensiv yox, intensiv inkişaf strategiyasını həyata keçirir.
"Neft bahalaşdı, dollar bahalaşdı, manat ucuzlaşdı, indi nə edəcəyik?!" tipli bədbin açıqlamalarla çıxış edənlər, Azərbaycanı böyük dövlətlərin ayaqaltısı etməyə hər an hazır olanların dediklərinə rəğmən, Azərbaycan iqtisadiyyatının durumu əsla təşviş doğuracaq səviyyədə deyil.
Və bu, allüziyalara əsaslanan məntiqsiz nikbinlik deyil.
Azərbaycan iqtisadiyyatının qeyri-neft sektorunun inkişafının 13 ay əvvəl başlaması böyük, uzunmüddətli proqramın ilkin mərhələsidir.
Proqram ölkənin enerjidaşıyıcıları ixracatından əldə edilən gəlirlərdən asılılığını azaltmağı kondominimum sayır. Perspektivdə isə neft və təbii qaz satışlarından gələn pulların minimuma endirilməsi planlaşdırılıb.
"Neft və qaz" gəlirlərinin azalması büdcənin gəlirlər seqmentinə daxil olan vəsaitinin həcminin ümumi səviyyəsinin aşağı düşməsinə təkan verməməlidir və bunun üçün ilk növbədə daxili istehsal artırılmalı, kiçik və orta sahibkarlığın normal fəaliyyəti tam təmin olunmalı, iş adamlarının üzləşdikləri bürokratik preponlar və korrupsiya halları ən sərt şəkildə cəzalandırılmalıdır.
Dövlətin siyasəti də budur və həmin siyasətin reallaşdırılması üçün addımların atılması üçün taktika hazırdır.
Ekstensiv və intensiv inkişaf strategiyaları arasında seçim edən Azərbaycan seçimini edib.
ABŞ dollarının mövqelərinin möhkəmlənməsi, dünya bazarlarında enerjidaşıyıcılarının qiymətlərinin artımını şərtləndirən amillərin azlığı postsovet ölkələrini situasiyaya uyğunlaşmağa vadar edib.
Özbəkistan, Qazaxıstan və Ukrayna milli valyutanın devalvasiyasını, daha sonra isə bivalyuta zənbilinə istinadən kursun yenidən hesablanması ilə eyni zamanda mərkəzi bankın valyuta intervensiyalarının dayandırılması yolunu seçiblər.
Belarus, Moldova və Gürcüstan milli valyutanın kursunu nisbətən stabil saxlamaq üçün sığortalayıcı tədbirlər planını həyata keçirməkdədirlər. Bu planın əsasını milli valyutanı tam ucuzlaşmaqdan qorumaq üçün ölkənin valyuta ehtiyatlarından faydalanma təşkil edir.
Türkmənistan, Qırğızıstan və Rusiya birmənalı olaraq milli valyutanın kursunun "sərbəst" buraxılmasına qarşı çıxaraq "valyuta dəhlizi"nə nəzarəti gücləndiriblər.
Ermənistan isə həmişəki kimi, "alternativ" yol tutduğunu bəyan edib. Həmin yol əslində ermənilərin yolsuzluğunu göstərir, çünki ölkə maliyyə və iqtisadi baxımdan Rusiyadan tam asılı olduğu üçün Moskvadan alınan təlimatlar əsasında hərəkət edir.
Vassalın hər hansı formada müstəqillik edərək metropoliyaya qarşı çıxması faktiki, həm də praktiki baxımdan mümkünsüz olduğundan rəsmi Yerevanın hər hansı formada anti-inflyasion tədbirləri gerçəkləşdirmək iqtidarında olması həddən ziyadə şübhəlidir.
.jpg)
Belə bir şəraitdə iqtisadi islahatların ekstensiv inkişaf yolunun tutulması istehsalat və emal müəssisələrinin sayının artırılması, yeni iş yerlərinin açılması ilə kifayətlənəcək populist, hətta demaqogik qərarlar toplusu olardı.
İqtisadiyyatın sənaye istehsalını artıra bilmədiyi bir şəraitdə yeni iş yerlərinin açılması düşünülməmiş, kampaniya şəraitində aparılarsa, işsizlik statistikası aşağı düşəcək. Lakin bu "uğur" Pirr qələbəsinə çevriləcək: rəsmi stiatistikada işsizlərin sayı az olacaq - axı yeni iş yerləri açılıb, müəssisələr fəaliyyət göstərir, şirkətlər və s. var, gerçəkdə isə yeni müəssisələr zəruri xammal və ən başlıcası, satış bazarları ilə təmin olunmadığından orada çalışanlar az sonra öz hesabı ilə uzunmüddətli məzuniyyətə göndərilirlər.
Ən yaxşı halda belə başabəla "yeniliklər" nəticəsində yaradılmış müəssisələrdə natural ödəniş formatı seçilir, işçilərin maaşları istehsal olunan məhsulla verilir.
Belarus, Ukrayna, Ermənistan, Qazaxıstan, hətta Gürcüstanda bazarlarda çalışdığı müəssisənin mallarını satanlar az deyil. Onlar maaşları məhsulla alanlardır.
Ekstensiv inkişaf taktikasının ən böyük fəsadı da yalnız bravur, gurultulu statistik hesabatlar və rəqəmlər, reallıqda isə az qala orta əsrlərdəki natural təsərrüfat prinsiplərinin reinkarnasiyasıdır.
Bakı bu yolu, təbii ki, seçə bilməzdi. Azərbaycanın seçimi iqtisadiyyatın intensivləşdirilməsi, ən müxtəlif formalı yüklərdən və ballastlardan qurtularaq irəliləyiş, habelə yeni bazarlara çıxışlar və yerli istehsalın həcmi ilə yanaşı, məhsulların keyfiyyətinin artırılaraq rəqabət qabiliyyətinin gücləndirilməsidir.
Belə vəziyyətdə əsas məsələ yeni iş yerlərinin yaradılması yox, mövcud müəssisə və şirkətlərinin fəaliyyətinin ən son dünya standartlarına cavab verəcək vəziyyətə gətirilməsi, dövlət qurumlarının fəaliyyətinin şəffaflığının təminatı, transparentlik şəraitində rüşvətxorluq və korrupsiya ilə mübarizədir.
Əslində, "ASAN Xidmət"in yaradılması, sonra da bir sıra dövlət qurumlarının səlahiyyətlərinin bu struktura inikas olunması vətəndaşların üzləşdikləri bürokratik əngəllərin, get-gəllərin və rüşvət tələblərinin aradan qaldırılmasına səbəb olduğundan orta statistik vətəndaş həmin təşkilatı məhz bu məqsədlə yaradıldığını düşünürdü.
Belə deyil.
"ASAN Xidmət" əslində Azərbaycan iqtisadiyyatının yeni formatının ilkin sınaq poliqonu da sayıla bilər. Sınaq uğurlu oldu və "ASAN Xidmət" çox qısa zamanda populyarlaşdı, eyni zamanda illər uzunu insanların nəzərində məşəqqətli prosedur sayılan sənədləşdirmə prosesini rekord müddətlərədək qısaltdı.
"ASAN"ın müsbət təcrübəsi indi ölkə iqtisadiyyatının bütün seqmentlərinə tətbiq olunmaqdadır və bu taktika sürətli yox, mərhələli inkişaf, bütün nüanslarla detalların nəzərə alınması, qeyri-neft sektorunun inkişafıdır.
Hələlik ilkin mərhələ olsa da, neft və təbii qaz satışlarından əldə olunan maliyyə vəsaiti büdcə gəlirlərinin 70 faizindən 40 faizinə düşüb. Yəni qeyri-neft sektoru, xüsusilə də yerli istehsalat son iki il ərzində təqribən 30 faizlik artım nümayiş etdirib.
İnkişaf sadəcə, sənaye müəssisələri, şirkətlər və strukturların fəliyyətinin sürətlənməsi yox, həm də antiböhran tədbirlər planı çərçivəsində dövlət qurumlarında izafi yük sayıla biləcək, funksionallıq və səlahiyyətlər, fəaliyyət sahələri baxımından bir-birlərini təkrarlamasalar da, uyğunluq dərəcələri çox strukturlarda ixtisarlar aparılmasıdır.
Azərbaycanın bu qədər məmura, bir sıra dövlət strukturlarında şişmiş aparata ehtiyacı yoxdur və bunu artıq anlamaq gərəkdir.
Məmur ixrtisarları qaçılmaz zərurətdir, amma işlərini itirəcək şəxslər arasında təcrübəlilər seçiləcək, yeni strukturlarda və ya təmərküzləşən, sinerji formasını alan qurumlarda işlə təmin olunacaqlar.
Dəyişən şəraiti nəzərə almayan, hələ də yalnız stajına, "təcrübəsinə" və "bilik"lərinə güvənən şəxslərsə innovativ iqtisadiyyat üçün heç bir halda islahatçı qüvvə sayıla bilməz.
Sərt olsa da, belədir.
Elçin Alıoğlu
Milli.Az
