İrəvan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT)
iclasından çox şey gözləyirdi. Lakin nəticə Ermənistanı məyus
etdi.
1. Dağlıq Qarabağla bağlı bəyanat veriləcək və bu
bəyanat ən azından Ermənistanın maraqları kontekstində olacaqdı.
Lakin bəyanatda KTMT-yə üzv dövlətlər münaqişənin həlli ilə bağlı
Vyana və Sankt-Peterburq sammitlərinin nəticələrinə dəstək ifadə
etdilər.
Bu o deməkdir ki, KTMT Rusiyanın Qarabağ planını dəstəkləyir. Hansı
ki, bu plan Sankt-Peterburqda müzakirə olunub. Mediaya sızan
məlumatlara görə, bu, faktiki olaraq mövcud status-kvonun aradan
qaldırılması deməkdir.
Bəyanatda “ATƏT-in Minsk qrupunun münaqişənin beynəlxalq
hüquq və norma prinsipləri, Helsinki Yekun aktı və BMT
nizamnaməsində göstərilən güc tətbiq etməmə və ərazi bütövlüyü
prinsipləri əsasında həlli istiqamətində səylərinin
dəstəklənməsi” də Ermənistanın planlarını alt-üst etdi.
Bu, beynəlxalq konvensiyalarda Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün
tanınmasına açıq şəkildə dəstəkdir.
2. Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrov
“Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizama salınmasında
irəliləyiş Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinin normallaşması üçün
əsas olacaq” açıqlaması da xüsusi diqqət çəkir. Rusiyanın
baş diplomatı bununla demək istəyir ki, Ermənistan Qarabağ
münaqişəsinin hazırki plana uyğun, yəni ərazilərin qaytarılması
çərçivəsində həllinə razı olacaqsa, o zaman, Türkiyə ilə
münasibətlərin normallaşması mümkün olacaq. Bu bəyanatın Putinin
Türkiyə səfərindən sonra verilməsi də xüsusi diqqət çəkir.
3. Nazarbayev İrəvana getməkdən imtina etdi.
Qazaxıstan KTMT-də əsas güc sahibi olan ölkələrdəndir. Bu ölkənin
prezidenti Nursultan Nazarbayev xəstələndiyi üçün İrəvana getməkdən
imtina etdi. Onun Sarkisyana antipatiyasının olması, Ermənistanla
münasibətlərdə daim Azərbaycanın maraqları çərçivəsindən çıxış
etməsi fonunda İrəvana getməməsinin səbəbi aydın olur. Bu, İrəvanın
arzularının əksinə olaraq, KTMT-nin Ermənistana qalxan olmayacağını
deməyə əsas verir.
4. İrəvan toplantısında KTMT-nin yeni baş
katibinin seçiləcəyi gözlənilirdi. Yeni baş katib erməni olmalı idi
və hətta artıq namizədlərin də adı məlum idi. Lakin KTMT-yə yeni
baş katib seçilməsinin təxirə salınması ermənilərin planlarını
alt-üst etdi. Halbuki, İrəvan KTMT-yə erməni baş katibini qoymaqla
gələcəkdə qurumun dəstəyini qazanmaq, “dördgünlük müharibə” zamanı
yaşadığı təcrübə ilə bir də qarşılaşmamaq istəyində idi.
Bu amillər KTMT-nin İrəvan toplantısının Ermənistanın əleyhinə
işlədiyini göstərir. Təsadüfi deyil ki, erməni mediası
“Azərbaycan İrəvan sammitini öz maraqlarının xidmətçisinə
çevirməyi bacardı” deyə yazdı.
“Putin Azərbaycanı inandırdı ki, o, KTMT üzvü olmasa da,
onun maraqları nəzərə alınacaq”.
Ermənistan mediasında yayımlanan bu fikirlər hazırki situasiyanı
aydın göstərir.
Bütün bunların fonunda Rusiya prezidenti Vladimir Putinin “İrəvanda
Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı kompromislər müzakirə olunub”
açıqlaması diqqətdən yayınmır.
“KTMT xarici təhdidlərlə bağlı yaradılıb. Biz yanımızda baş
verənlərə də reaksiya verməliyik və keçmişdən bizə qalan bütün
problemlərin sülh yolu və kompromis əsasında həllinə səy
göstərməliyik. Məhz kompromis nöqteyi-nəzərindən İrəvanda Qarabağ
problemini müzakirə etdik”, - Putin jurnalistlərə belə
dedi.
Onun bu fikirlərinin arxasında nələrin dayandığını, məhz hansı
kompromislərdən söhbət getdiyi maraqlıdır. Burada üç məqam önə
çıxır.
Birinci məqam: hər şeydən əvvəl Putinin bu
açıqlaması ABŞ-a cavab atəşidir. Dövlət katibi Con Kerri iki həftə
öncə “liderlər güzəştə hazır deyil” deyə açıqlama verdi. Bu, daha
çox Rusiyanın münaqişənin həlli ilə bağlı planlarına qarşı deyilmiş
sözlər idi. Putin İstanbulda Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə
görüşdən sonra İrəvanda münaqişənin həlli üçün güzəştləri müzakirə
edərək, Vaşinqtona “təşəbbüsü əldən vermədiyini” nümayiş
etdirdi.
İkinci məqam: İrəvan səfərindən öncə Putin
İstanbulda Ərdoğan və İlham Əliyevlə görüşdü. Bu görüş həm də
avqustun ilk onilliyində yaradılacağı elan olunan
“Azərbaycan-Türkiyə-Rusiya fotmatı”nın bir daha müzakirə edilməsi
baxımından önəmli idi. Rusiya və Türkiyə bu formata Ermənistanın da
qoşulmasını istəyirlər. Azərbaycan Qarabağ münaqişəsinin ərazi
bütövlüyü çərçivəsində həlli qarşılığında, buna etiraz etmir.
Rusiya ilə yanaşı, Türkiyə də Ermənistanı konstruktiv mövqedən
çıxış etməyə dəvət edir, bu istiqamətdə müzakirələr aparırlar.
Sergey Lavrovun İrəvanda Ermənistan rəhbərliyinə “türk-erməni
münasibətlərinin yolu Qarabağdan keçir” mesajını verməsi də
təsadüfi deyil. Bununla yanaşı, Lavrovun “Türkiyə Qarabağ
münaqişəsinin həllinə öz töhfələrini verə bilər” sözləri də
unudulmamalıdır.
Hesab etmək olar ki, Putin İrəvanda Sarkisyanla məhz bu məsələni
müzakirə edib.
Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində əməli addım atılır; 5
rayon qaytarılır; 2 rayonun taleyi sonradan həll olunur; qaçqınlar
geri qayıdır; bölgəyə sülhməramlılar yerləşdirilir (Rusiya
sülhməramıların rus əsgərlərindən ibarət olmasını istəsə də,
Ankaranın prosesdə iştirakı türk əsgərlərinin də burada təmsil
olunmasını şərtləndirə bilər); bütün bunlardan sonra Qarabağın
statusu həll edilir.
Üçüncü məqam: Putin İstanbulda Türkiyə və
Azərbaycan lideri ilə eyni masada oturduğu zaman Sarkisyan ABŞ-a
səfər etmişdi. Amerika regionda yaradılması planlaşdırılan formatın
əleyhinə Ermənistandan istifadə etmək niyyətindədir. Bunun üçün
məhz Qarabağ məsələsindən istifadə olunur. Sarkisyan da Vaşinqtona
arxasını söykəyərək, Putinə buynuz göstərir. Görünür, Putin
İrəvanda Sarkisyanla ABŞ səfərini də müzakirə edib. Onun
“kompromislər müzakirə olundu” sözləri Amerikaya “bütün
cəhdlərinizə baxmayaraq, planımdan əl çəkməmişəm” mesajını
verməkdir.
Asif Nərimanlı