Prezident seçkiləri kampaniyası bu ölkədə ciddi problemlərlə müşayiət olunur
Özünü demokratiyanın beşiyi və müdafiəçisi adlandıran ABŞ-da bu
gün əsl demokratiya böhranı müşahidə olunmaqdadır. Özü də belə bir
böhranın yaranmasını kənardan müşahidə edənlər yox, elə
amerikalıların özləri etiraf edirlər. Hər halda noyabrın 8-də
ABŞ-da keçiriləcək prezident seçkilərində respublikaçıların
namizədi Donald Trampın açıqlamaları da bu qənaətə gəlməyə əsas
verir.
Növbəti prezident seçkisi kampaniyası ABŞ-da müasir tarixin ən uzun
və mübahisəli kampaniyalarından biridir. Eyni zamanda bu kampaniya
ABŞ-da demokratiya ilə bağlı ciddi probemlərin üzə çıxmasında mühüm
rol oynayıb. Prezident seçkilərində namizədlərin qarşılıqlı
ittihamları və səsləndirdikləri fikirlər, faktlar bunun real
təsdiqidir. Teledebatlarda prezidentliyə namizədlər Donald Tramp və
Hillari Klinton bir-birilərini korrupsiyada, siyasi
manipulyasiyalarda, seçiciləri müəyyən vasitələrlə ələ almaqda və
digər məsələlərdə ittiham edirlər. Hətta iş o yerə çatıb ki,
sonuncu teledebatda Donald Tramp seçkilərin nəticələrini
tanımayacağını belə istisna etməyib. Donald Tramp Las-Veqasda çıxış
edərkən söylədiyi sözləri təkrar xatırladıb: “Seçkilərdə hiylədən
istifadə olunacağını düşündüyüm üçün nəticələri qəbul etməyə
bilərəm”.
Xanım Klinton isə Şimali Karolinada seçiciləri ilə görüşü zamanı
bəyan edib ki, Trampın seçkilərin nəticələrini tanımayacağı barədə
fikirləri Amerika demokratiyasına vurulan zərbədir: “Tramp bu cür
davranışları ilə demokratiyaya ciddi təhlükə yaradır. Əgər sən
seçkilərin nəticələrini tanımırsansa, bu, birbaşa demokratiyaya
vurulan zərbədir. Amerikanı Amerika edən hakimiyyətlərin bir-birinə
sülh yolu və sabitliklə təhvil verilməsidir”.
Amma Donald Trampın açıqlamaları əslində Hillari Klintonun bəhs
etdiyi demokratiyadan ABŞ-da heç bir əsər-əlamət qalmadığını
göstərir. Məsələn, o bildirir ki, seçki kampaniyasına mane olan
tərəflərdən biri ABŞ mediasıdır və bu prosesdə Hillari Klintonun
rolu heç də az deyil. Tramp qeyd edir ki, indiki vəziyyətdə ABŞ
mediasına inanmaq olmaz: “Onlar yalnız sifarişlər əsasında
işləyirlər”.
Tramp Florida ştatında tərəfdarları qarşısında çıxışında da ABŞ
mediasını kəskin tənqid edərək onları seçkiqabağı kampaniyanı
qeyri-obyektiv şəkildə işıqlandırmaqda ittiham edib: “Biz birlikdə
fırıldaqçı sistemə və korrupsiyaya uğramış mediaya qalib gələcəyik.
Media işçilərindən daha çox korrupsiyalaşmış kimsə yoxdur. Hamısı
yox, amma əksəriyyəti korrupsiyaya qurşanıblar. Onlar
korrupsiyalaşmış qruplardır”.
Bundan əlavə, respublikaçı namizəd medianı sifariş əsasında seçki
kampaniyasında mübarizədə demokratlara aşkar dəstək göstərməsində
ittiham edib. Söhbət ondan gedir ki, ABŞ mediasının əksər hissəsi
açıq şəkildə tərəfkeşlik nümayiş etdirərək Klintonu dəstəkləyir. Bu
səbəbdən də Tramp bildirir ki, rəy sorğularında Klintonun onu
qabaqladığı iddia olunur. Reallıqda isə Tramp rəqibinin ondan çox
geridə qaldığını bildirir. Qeyd edir ki, ABŞ mediasının bəzi
təmsilçiləri rüşvət və korrupsiya müqabilində ona qarşı belə
addımlar atırlar. Amma ittihamlar bununla bitmir. Tramp diqqəti həm
də ona yönəldir ki, seçici qeydiyyatı ilə bağlı da böyük problemlər
var. Onun sözlərinə görə, hətta qeydiyyata alınmamalı olan
seçicilər belə, qeydiyyata alınıblar ki, Klintonun qələbəsi təmin
edilsin: “Milyonlarla insan seçkilərdə səs vermək üçün qeydiyyata
alınıblar, hansı ki onların bir çoxu qeydiyyata
alınmamalıydılar”.
Bütün bunların fonunda Tramp seçkilərin nəticələrinin tanınmasının
sual altında olduğunu vurğulayır. Bu vəziyyət ABŞ-da seçki,
demokratiya böhranının mövcudluğunun real ifadəsi də sayıla bilər.
Görünür, elə bu səbəbdəndir ki, “The Washington Post” qəzetinin
yazdığına görə, amerikalıların demokratiyaya inamı azalmaqdadır.
Qeyd olunur ki, ABŞ-da budəfəki seçki kampaniyası seçkidən çox
Amerika demokratiyasının dəstəklədiyi dəyərlərin dəyişdiyini
nümayiş etdirir. Qəzet diqqəti ona çəkir ki, aparılan sorğular
amerikalıların çoxunun demokratiyaya inamını itirdiyini,
seçicilərin böyük hissəsinin səsvermənin qanuniliyini qəbul
etməyəcəyini göstərir. Belə sorğuların biri 3 min seçici arasında
aparılıb və onlardan 40 faizi “Mən Amerika demokratiyasına
etibarımı itirmişəm” - deyib. 6 faizi sistemə heç vaxt etibar
etmədiyini bildirib. Respublikaçılar ilə demokratların tərəfdarları
arasında bu cür düşünənlərin say fərqi var. Hillari Klintonu
müdafiə edən seçicilərin 10-dan 6-sı, Donald Trampın
tərəfdarlarının isə 10-dan yalnız 4-ü ABŞ demokratiyasına
inandığını bildirir. Trampı müdafiə edənlərin çoxu, ümumiyyətlə,
Birləşmiş Ştatlarda idarəetmə mexanizminə etimadını itirdiyini
deyib.
Demokratiyaya inamın göstəricilərindən biri bu seçkidə uduzacaq
namizədin tərəfdarlarının seçkinin nəticələri ilə
barışıb-barışmayacağı barədə suallara verilən cavablardır.
Respondentlərin çoxu namizədləri qalib gəlməyəcəyi halda seçkinin
qanuniliyinə şübhə edəcəklərini bildirirlər. “Survey Monkey” seçki
izləmə təşkilatının apardığı sorğular isə bu faktı üzə çıxarıb ki,
respondentlərin cəmi 31 faizi istədiyi namizəd seçilməsə belə,
seçkinin nəticələrinə şübhə etməyəcək. 28 faiz isə seçkinin
nəticələrini qəbul etməyəcəyini bildirib.
Seçkinin nəticələrinə şübhə ilə yanaşacaqlarını bildirənlər daha
çox Trampın tərəfdarlarıdır. Amma bu cür düşünənlərin sayının hər
iki tərəfdə çoxalması ABŞ-da milyonlarla adamın seçkinin
qanuniliyinə şübhə etdiyini göstərir. Bu dəyişikliyi seçki
kampaniyası zamanı müşahidə olunan ruh düşkünlüyü ilə bağlamaq
olar. “The Washington Post” yazır ki, bu rəqəmlər daha dərin
problemlərdən xəbər verir, demokratiyanın dayağı olan sosial
etimadın dağılmaqda olduğunu göstərir: “Amerikalıların dövlətə
etibarının azalması institutlara etibarın azalması deməkdir. 40 il
ərzində “Gallup” ABŞ-da mətbuat, din, ictimai məktəblər, banklar,
birliklər və böyük bizneslər kimi institutlara inamın böyük
olduğunu müəyyən edirdi. İndi bütün institutlara etimad
göstəriciləri ən aşağı həddə düşüb, ya da yaxınlaşıb. Daha pisi isə
amerikalıların bir-birinə inamının azalmasıdır”.
Qəzet yazır ki, ABŞ-da fikir ayrılıqlarına yaxın gələcəkdə son
qoyulacağı ilə bağlı bədbin olanların sayı çoxdur. ABŞ
seçicilərinin 80 faizi hesab edir ki, ölkə indi heç vaxt olmadığı
qədər bölünüb və çoxları bu fikir ayrılığının hələ uzun müddət
davam edəcəyini düşünür: “İndi siyasi liderlər anlamalıdırlar ki,
seçki kampaniyasının üzə çıxardığı bu fikir ayrılığını sadəcə seçki
keçirməklə aradan götürmək mümkün olmayacaq”.
Beləliklə, bütün bunlar ABŞ-da demokratiyanın ciddi böhran
keçirdiyini aydın şəkildə nümayiş etdirir.
Elçin CƏFƏROV,
“Azərbaycan”