“Ermənilər Dağlıq Qarabağ ərazisində olan alban
kilsələrinin əksəriyyətini bərpa edirlər. Azərbaycan alban mədəni
irsinə sahib çıxmalıdır. Qafqaz Albaniyasının mədəniyyəti, tarixi
bizim mədəniyyətimiz, bizim tariximizdir. Ona görə də bu işlər
mənfur qonşularımızın deyil, bizim işimizdir”.
Publika.az xəbər verir ki, bu barədə Alban-Udi
Xristian dini icmasının sədri, Bakı Dövlət Universitetinin (BDU)
baş elmi işçisi Robert Mobilin “Report”a müsahibəsində
deyib.
“Özlərini erməni kimi qələmə verən udilər var”
Onun sözlərinə görə, hazırda böhran vəziyyətində yaşayan Ermənistan
Qarabağda olan kilsələri bərpa etmək üçün çox böyük vəsait sərf
edir: “Bunu ürəyi yandığından bərpa etmir. Sabah həmin torpaqlar
işğaldan azad edilə bilər, ermənilər də guya “tarixi” torpaqları
olduğuna iddia etmələri üçün belə edirlər. Azərbaycandakı alban
məbədlərindən heç olmasa bir hissəsini bərpa etməliyik. Gədəbəy,
Daşkənd, Qazax, Tovuz, Şəki-Zaqtala, İsmayıllı, demək olar bütün
rayonlarda alban kilsələri var. Heç olmasa onlardan bir qismi bərpa
olunmalıdır. Təbii ki, dövlət tərəfindən bərpa edildikdən sonra
icmalar da kilsələrin qorunmasına hazır olmalıdır. Çünki bu məsələ
də bizdə problemdir. Dövlətin hər kilsə üçün 5 ştat vahidi
saxlamağa pulu yoxdur. Burada din faktoru var. Həmin kilsələr
ermənilərin deyil, albanların, yəni bizimdir. İllərdir udiləri də
erməni kimi tanıyırdılar. Çünki bu cür siyasət həm Ermənistana, həm
də Rusiyaya sərf edirdi. Biz bir tərəfdən özümüz bu mədəniyyəti
ermənilərə vermişik, digər tərəfdən də bu işi bizim əlimizlə
görüblər. Mən Türkiyədə olmuşam, bu ölkənin dini rəhbərləri ilə
görüşmüşəm. Suriya kilsəsinin, Konstantinopol kilsəsinin
patriarxları ilə görüşmüşəm. Türkiyədə heç yerdə Konstantinopol
sözünü işlətmirlər. Amma patriarx var. Kilsəni bərpa ediblər və
turistlərdən pul alırlar. Türkiyədəki xristian mədəni irsinə
Ermənistan, Yunanıstan, Suriya kimi ölkələr heç bir söz deyə
bilmir. Türkiyə bunun bir tarix olduğunu deyir. Biz də müsəlman
ölkəsi olsaq da, bu mədəni irs bizimdir. Təəssüf ki, bu hal bizdə
yoxdur. Azərbaycanda alban kilsəsinin statusu olmayana kimi bu
problem qalacaq. Biri var Dağlıq Qarabağı dövlət səviyyəsində
müdafiə etsinlər, biri də var tarix və din tərəfdən. Ermənilərin
əsas faktoru dindir.
Hətta erməniləri çox sıxanda “Albaniya böyük Ermənistanın içində
olub” deyirlər. Amma nə qədər qaçsalar da, tarixi həqiqət var.
Alban Apostol kilsəsi var və bunu qəbul edən qüvvələr var”.
“Papadan xahiş etdim ki...”
R.Mobilin qeyd edib ki, Alban kilsəsinin rəhbəri olmalıdır.
“Biz bilmirik ki, ermənilər Qarabağda nə hazırlayırlar.
Alban kilsəsinin rəhbəri olsa, daha da güclü olacaq. Alban mədəni
irsini bir tərəfdən dövlət, alimlər müdafiə etməlidirlər. Digər
tərəfdən dini rəhbərlər olmalıdır. Tarixçilər üçün danışmağa əsas
olmalıdır. Azərbaycan sekulyar ölkədir. Bu mədəni irs
Azərbaycanındır. Bunu müdafiə etmək üçün həmin strukturu bərpa
etməliyik. Bunun modelləri də var. Mən bu modelləri islam
ölkələrində görmüşəm. Məsələn, Misirdə, Türkiyədə, Albaniyada
(Balkan), hətta İsrailin özündə. Amma Azərbaycan çərçivəsində bu
prosesi həll etmək də bir az çətindir. Amma din faktorundan
istifadə etməklə qarışıqlıq yaradıla biləcəyi üçün hazır olmalıyıq.
Ötən il sentyabrın əvvəllində mənim Roma Papası ilə “Heydər”
məscidində qısa bir görüşüm oldu. Mən Papaya udilər və alban
kilsələri haqqında məlumat verdim. Ən başlıcası isə Alban-udi
Xristian icması əsasında Azərbaycanda olan alban kilsələrinin
statusunun bərpa olunmasına dəstək göstərməsini xahiş etdim. Eyni
zamanda ona alban kilsələrinin erməni kilsələri ilə heç bir
əlaqəsinin olmadığını bildirdim”, - deyə o bildirib.
Qriboyedovun ölümü və Azərbaycana qarşı erməni
kartı
R.Mobilin vurğulayıb ki, Qafqaz Albaniyası eramızdan əvvəl IV
əsrdən eramızın VII əsrinə qədər mövcud olmuş minillik tarixi olan
ölkə olub:
“Bu gün də həmin ölkənin varisi Azərbaycandır. Qafqaz Albaniyası
böyük bir dövlət olub. Hələ bir hissəsi Dərbənddə, bir hissəsi
Ermənistan ərazisində qalıb. Qafqaz Albaniyasında I əsrdən xristian
icmaları yarandı və IV əsrdə, yəni 313-cü ildə xristianlıq dövlət
dini oldu. Alban mədəni irsi Azərbaycanda həddən artıq zəngindir.
Azərbaycanın demək olar bütün bölgələrində bu mədəni irsin
qalıqları var. Şəkidə olan Kiş məbədi Qafqaz Albaniyasının, hətta
Qafqazın ən qədim kilsələrindən biridir. Qafqazda kilsələrin anası
hesab olunan Kiş Apostol kilsəsidir. Bu zəngin mədəni irs
Azərbaycanın tarixi mədəni irsidir. Bu mədəni irsə “qonşularımız”
(həm şimaldakı, həm də qərbdəki qonşularımız) sahib olmaq
istəyirlər. Çünki bu mədəni irsə yiyələnmək torpağın sahibi
olmaqdır. Çar Rusiyası Qafqazı işğal edəndə iki böyük imperiyanın
marağı olub. Qarşıdurmaların sonunda Azərbaycanı iki hissəyə
ayırdılar. Azərbaycanda xristian mədəni irsinə sahib olan udilər, o
cümlədən alban tayfaları birbaşa erməni kilsəsinə verildi. Çünki
Çar Rusiyası Azərbaycan ərazisində xristian ölkəsi yarada bilməzdi.
Alban tayfalarından 5-6 kənd qalmışdı və həmin mədəni irsə sahib
olmaq üçün onlara böyük bir qüvvə lazım idi. Nəticədə erməniləri
Dağlıq Qarabağa köçürməklə Azərbaycanın tarixi torpaqlarında
yerləşdirdilər. Məqsəd Qafqaz Albaniyasının xristian mədəni
fundamenti üzərində erməni icmasının gücləndirilməsi idi.
Azərbaycanı parçaladıqdan sonra İranda Rusiya səfiri Aleksandr
Qriboyedovu öldürməklə antierməni siyasət formalaşdırdılar və
bundan sonra erməniləri Azərbaycana köçürdülər. Ermənilər daha çox
əsasən alban məbəd-kilsələrinin yerləşdiyi ərazilərə köçürüldülər.
Alban kilsəsi apostol kilsəsi olduğundan tarixlə yaxınlığı var.
Ermənilər ədəbiyyatı, dəftərxananı, dini ocaqları öz kilsələrinə
uyğun dəyişdirməyə başladılar. Onlar özlərinə sərf edənləri tərcümə
edib dəyişdirdilər, lazım olmayanların hamısını da məhv etdilər. Bu
işləri də Çar Rusiyasının köməyi ilə həyata keçirdilər. Nəticədə
Azərbaycanın tarixi torpaqlarında ermənilərin sayı artdı. Sonra
Türkiyədən də erməniləri köçürdülər. Nəticədə Dağlıq Qarabağda o
mədəni irsin sahibi ermənilər oldu. Çar Rusiyasının əsas istəyi
Azərbaycan ərazisində islam və xristian dinlərinə mənsub olmaqla
iki qütb yaratmaq idi. Bir tərəfdən ermənilərin mədəni irsə sahib
olmalarına şərait yaratdılar, digər tərəfdən də islamın
alban-xristian mədəni irsini erməni mədəni irsi kimi qəbul etməsi
üçün şeyxülislamlıq formalaşdırdılar. Nəticədə alban sözünü,
ümumiyyətlə, terminologiyadan çıxardılar. Oğuzda yaşayan uduləri
pravoslav kilsəsinə qəbul etdilər və onlar üçün gözəl şərait
yaratdılar. Udilərdən məşhur general, hərbçilər, yazıçılar çıxırdı.
Nic udiləri isə birbaşa ermənilərin tabeçiliyinə verilmişdi”.
“Qarabağ ermənilərinin bir hissəsi vaxtilə dönmüş alban
tayfalarıdır”
Onun fikrincə, Qarabağ ermənilərinin bir hissəsi vaxtilə dönmüş
alban tayfalarıdır.
“Onun içində bu gün də özlərini erməni kimi qələmə verən udilər də
var. Alban tayfalarının böyük bir hissəsi islamı qəbul etdilər, bir
hissəsi isə özlərini qorumaq məqsədilə Gürcüstana qaçdılar və
gürcüləşdilər. Qvareli rayonunda bir kəndimiz tamamilə gürcüləşib.
Sosialist inqilabından sonra kilsələr diqqətdən kənarda qaldı. Biz
erməni kilsəsinə gedib ibadət etmədiyimizə görə, özümüzü qoruya
bildik. Ermənilərin bizim onların kilsələrinə ibadətə
getməməyimizlə bağlı Eçməidzinə çoxlu şikayət məktubları var”, -
deyə o diqqətə çatdırıb.