Yapon olmaq istəyən odessalı kövrək cinayət filmində
başqa çalarda görünür. Filmin sonunda tamam unudursan ki,
ümumiyyətlə, qəhrəman cinayətkar idi, yoxsa xoş əməllər sahibi.
Bura Odessadır və burada hər şey olur.
Qara dənizin mirvarisi Odessa öz cinayətləri ilə, özü də
gurultulu cinayətləri ilə həmişə yadda qalıb və bu cinayətlərin
kralları olub. Bu kralların biri də Mişka Yaponçik idi.
Rusiyanın birinci kanalı ənənəsinə sadiq qalaraq müxtəlif
qəhrəmanlara müraciət edib, onların həyatı haqqında seriallar
çəkib. Bu dəfəki qəhrəman məhz Mişka Yaponçik oldu.
Mişka Yaponçik cinayət aləmində də, siyasi aləmdə də çox
ziddiyyətli bir şəxsiyyət idi və ona görə də onun həyatı haqqında
çoxlu miflər gəzirdi, çoxlu fikirlər söylənilirdi, çoxlu təsdiqini
tapmayan, qeyri-dəqiq məlumatlar vardı və təbii ki, onun haqqında
məlumat almaq, danışmaq, film çəkmək bütün rejissorlar üçün maraqlı
idi.
O cümlədən, birinci kanalın yaradıcı heyəti bu məsələdə önə
düşdü və məşhur Mişka Yaponçikin həyatını ekranlaşdırdı. Filmin adı
belədir: “Mişka Yaponçik: həyatı və macəraları". Filmin bəxti
birinci növbədə ona görə gətirmədi ki, o, Odessa folkloruna
müraciət edən birinci film olmamışdı, çünki ondan qabaq “Ləğv”
serialı artıq ekranlara çıxmışdı.
Bir şəhərin serial taleyi - Ana-bacı Odessa -FOTO\VİDEO
Hadisələr müharibədən sonrakı Odessada baş versə də, havada müharibə qoxusu duyulur.
Biz diqqətlə baxsaq görərik ki, həmin məhəllə “Ləğv” filmində
olan məhəllədir. Həmin ikinci mərtəbə, həmin pilləkən, həmin
qəhrəmanlar - ora-bura gedən ukraynalı Qali və yaxud da orada olan
yəhudilər, müdriklər, eyni obrazlar, eyni prototiplər o filmdə öz
əksini tapır. Bu mənada, Mişka Yaponçikin həyatı haqqında serial
müəyyən mənada uduzur. Çünki bundan əvvəl tamaşaçı oxşar mənzərənin
şahidi olub, oxşarlığı görüb. Həmin - yəhudilərin sıx yaşadığı
Moldovanka deyilən məhəllə - Odessanın məşhur məhəlləsi burada öz
koloritini qoruyub saxlayır. Amma yenə dediyimiz kimi, əvvəlki
filmlərdə bu göründüyü üçün bir qədər yeni deyil, tamaşaçı üçün bir
növ təkrara bənzəyir.
Aktyor heyətinə gəldikdə, demək lazımdır ki, yaradıcı heyət
xeyli uğurlu seçim edib. Biz burada Yuri Kalatuk, Oleq Şkolnik,
İlik Takarçuk, Yekaterina Rubaşkina, Aleksandr Karpovu və digər
olduqca maraqlı aktyor ansamblının ifasını görürük. Bu aktyorlar
artıq necə illər Rusiya televiziyasında çəkilən filmlərdə öz
izlərini qoyublar, eyni zamanda, teatr sahəsində də onların çox
böyük uğurları vardır.
Ümumilikdə götürəndə rejissor Odessanın, o gözəl Qara dənizin
mirvarisi olan, “Ana-bacı” dediyimiz, xüsusi bir adla çağırdığımız
Moldovanka məhəlləsinin mənzərəsini tamamilə gözəlliklə, incəliklə
yarada bilmişdir.
Serialı xilas edən cəhətlərdən biri də əslində, baş qəhrəmandır
ki, onun haqqında sonsuz sayda miflər gəzib, sonsuz sayda fikirlər
səslənib, sənədli, bir qədər bədii əsərlər yazılıb. Müəlliflər
burada bir qədər maraqlı yol tutublar, onlar avtobioqrafik iddia
irəli sürmədən sadəcə olaraq ümumiləşmiş bir obraz yaratmaq
fikrində olduqlarını bildiriblər. Burada onlara Moldovankada
yaşayan Babelin xatirələri kömək olub. Məhz onun xatirələrinə
əsaslanaraq bunu çəkiblər. Bu isə bir növ serialı və serialın baş
qəhrəmanının həyatını tənqidlərdən sığortalayır.
Serialın əsas qayəsində duran çox maraqlı bir fikir var: inqilab
baş verib, çar gedib, həbsxanada olanlar həbsdən çıxarılıb və artıq
azadlıq elan olunub. Odessada azadlıq deyil, əslində anarxiya hökm
sürür. Faktiki olaraq sovet, hakimiyyəti şəhəri idarə edə bilmir,
gündə bir hakimiyyət dəyişir və bu vaxtı Mişka Yaponçik özünü kral
elan edir. O düşünür ki, məhz cinayət aləmi Odessasını idarə
etməlidir. O, hakimiyyəti ələ almalıdır, artıq siyasi iddiaları
gəlir.
Filmin yaradıcı heyəti inqilabdan sonrakı Odessanın
ictimai-siyasi mühitini, eyni zamanda, iqtisadi vəziyyətini olduqca
ustalıqla verib, çünki varlı olan şəhərin birdən-birə ağır
vəziyyətə düşməsi, siyasi cəhətdən bir çox təbəddülatların baş
verməsi, siyasi çaxnaşmalar və bütün bunların içərisində Mişkanın
bir qəhrəman kimi hərəkət etmək cəhdi olduqca maraqlı alınıb və
hesab edirəm ki yaradıcı heyət burada çox ustalıqla, incəliklə
işləyib və müəllifin əsas fikrini çatdırmağa təbii ki, aktyorların
da gücü çatıb.
Qeyd etməliyik ki, təkcə siyasi aləmdə xaos yox, cinayət
aləmində də xaos vardı və Mişka Yaponçik həm də cinayət aləmində bu
xaosu aradan qaldırmağa cəhd edir. Bu mənada, onun rejissor
tərəfindən və aktyorun ustalıqla ifasında biz o mərdliyi, cəsarəti,
böyük bir məsuliyyətin altına girməyi hiss edirik və bunları filmin
uğuru hesab etmək olar.
Maraqlısı odur ki, film ümumiyyətlə çox rəngli və koloritli
alınıb. Biz Odessanın əsl rəngini görürük, dəniz mirvarisinin
rəngini görürük. Odessa dənizsiz və limansız, liman mənzərələri
olmadan necə Odessa ola bilər? Yaradıcı heyət çox böyük əziyyət
çəkərək tamamilə geniş miqyaslı görüntünü yarada bilib. Biz burada
balaca bir qəsəbənin yox, böyük bir liman şəhərinin şahidi oluruq.
Burada rəssamın da işini xüsusi ilə qeyd etmək lazımdır. Həmçinin
operatorun da işində maraqlı cəhətlər öz əksini tapıb, çox maraqlı
kadrlar, komponovkalar var, işıq və rənglə də operator ustalıqla
işləyib.
Biz ekranda əslində, çox seriyalı bədii filmin şahidi oluruq. Bu
yerdə deməliyik ki, müəyyən mənada serial “Bir dəfə Amerikada”
filminə çox bənzəyir. 4 dost uşaqlıq vaxtından dostluq edirlər. Bir
təsadüf nəticəsində cinayətkara çevrilmək və erkən məhəbbət – bax,
bu cəhətlər çox oxşayır. Bu mənada süjet oxşarlığını qeyd
etməliyik. Çünki bu, açıq görünür. Serje Leoneninin məşhur filminin
motivi Mişka Yaponçikin haqqında çəkildiyi filmin motivində də
iştirak edir.
Filmin uğrusuz məqamlarından biri Qerj obrazıdır. Söhbət Qerj
Mendeldən gedir. Onu böyük aktyor Valentin Qaft oynayır. Əslində,
Qerj Odessanın oğru dünyasının əfsanəsi olub. O, bütün oğruların
atası hesab olunurdu, bütün oğru dünyasını əlində saxlayırdı.
Babelin məşhur hekayələrində onun bütün xarakterinin özəlliklərini
görürük, cizgilərini hiss edirik. Amma çox təəssüf ki, həmin filmdə
biz Qerjin özünü görə bilmədik. O Qerj alınmadı. Baxmayaraq ki,
Valentin Qaft kifayət qədər böyük aktyordur, lakin onun ifası
Qerjin oğru ustalığını çatdıra bilmədi. Yalnız final səhnəsində
deməliyik ki, Valentin Qaft özünün faciəli fiquru, duruşu ilə
şəxsiyyətin bütün gücünü göstərə bildi. Yalnız final səhnəsində biz
istənilən nəticəni əldə edə bildik. Həqiqətən, Qaft bu
final-intihar səhnəsini olduqca ustalıqla oynadı.
Filmin uğursuz ifalarından biz Mendeli, Odessanın qubernatoru
Qrişin Almazovu (Lazarev) qeyd edə bilərik. Qrişin Almazovdan
danışarkən Prototipindən fərqli olaraq biz şəxsiyyətsiz bir adamın,
eyni zamanda obrazından xəbərsiz bir adamın ekranda canlandığını
görürük. O, özünün zabit şərəfinə hörmət eləmir. O, Odesanın
qubernatoru olduğunu sanki anlamır və bu mənada çox uduzur. Hesab
edirik ki, rejissor bu aktyor seçimində də ciddi səhvə yol
verib.
Osip Tora gəldikdə isə onu Sergey Marin oynayır. O da şəhərin
xüsusi simalarından biri, yəni real həyatda olmuş adamlardan biri
olub. Amma ssenaridə olan çatışmazlığı çatdırmaq aktyorun gücündə
deyildi. Çünki ssenaridə bu məqamlar ümumiyyətlə, işlənilməmişdi,
məşhur axtarış ustadının ssenaridə çox kiçik dərəcədə yer alması
hərəkətsiz qalmasına gətirib çıxarır. Aktyor Sergey Marin nə qədər
cəhd etsə də, ssenari buna imkan vermirdi.
Qəribəsi odur ki, burada birinci dərəcəli obrazları tanınmamış
aktyorlar oynayır, amma onların mətnləri kifayət qədər gözəl
mətnlərdir. İkinci dərəcəli obrazlara isə çox ustad aktyorlar dəvət
olunub. Amma onların mətnləri çox zəifdir, sanki müəllif düşünürmüş
ki, elə onlar öz ustalıqları ilə vəziyyətdən çıxacaqlar. Lakin
ədəbi mətnin geridə qalması, zəif olması bu nəticəni ortalığa
çıxardır ki, bu da filmin ümumi kompozisiyasının uğursuz alınmasına
səbəbə oldu. Bu uğursuzluğun günahkarı təbii ki, ilk növbədə
ssenari müəllifi hesab olunmalıdır.
Mişkanın sevgilisi, Tsilya obrazının ifaçısı bu obrazı çox
mahircəsinə yaradır. Ümumiyyətlə, ssenari müəllifi Tsilyanın
üzərində çox diqqətlə işləyib. Bütün serial boyunca biz Tsilyanın
niyə Mişkanın yanında olduğu sualını veririk. Onun əslində, özü də
bu sualı verir. O, onun yanında ümumiyyətlə, olmaq istəmir, onun
oğru olduğunu başa düşür, ondan qaçmaq istəyir, özünün
zadəganlığını, alicənablığını qətiyyən bu dünyaya dəyişmək istəmir.
O, tamam başqa bir dünyanın adamıdır, amma ortada ürəkdən, qəribə,
gözəl bir sevgi var. Əslində, onların arasında sevginin özü də
gözəl bir mənzərədir. Bu mənzərə təkcə rejissor, ssenari
müəllifinin mətni ilə yox, eyni zamanda, operatorun işi ilə də
çatdırılır və hesab edirəm ki, bu məhəbbət səhnəsi olduqca
ustalıqla yaradıla bilib. Ümumiyyətlə, məhəbbət səhnəsi bütün
seriyalarda iştirak edir və çox incəliklə işlənilib çatdırılması
ilə bərabər, filmin qayəsini təşkil edir.
Film boyu məhəbbətlə cinayətin çox qəribə qarışıqlığını görürük.
Bir tərəfdə siyasi çaxnaşmalar, cinayətlər, xaos, cinayət aləminin
çirkabı, digər tərəfdə isə məhəbbət, məhəbbətin gözəlliyi, məhəbbət
üçün edilən qurbanlar, alınan hədiyyələr- bu, sevgi naminədir. Bu
çox qəribə paralellər film boyu gedir və filmi unudulmaz edir,
tamaşaçını filmdən ayrılmağa qoymur. Tamaşaçı təkcə çirkabın içinə
düşmür, yada ki, təkcə məhəbbətin gözəlliyinin içinə düşmür. O,
ikisinin paralelində yaşayır.
Mişka Yaponçik çox fərqli bir şəxsiyyətdir. O, kral olmaq
istəyirdi. O, ilk dəfə oğru dünyasına “obşak” deyilən, yəni pulun
hamısının bir yerə toplanması anlayışını gətirdi. O, ölümü qadağan
etdi ki, oğurluq olar, amma ölüm olmaz. Ölümün əleyhinə çıxdı və
siyasi intriqanın qurbanı oldu. Bu siyasi intriqanın siyasi
cəhətdən kamil olmaması onu artıq bir neçə seriyadan sonra aldadır.
Yaponçikin kasıblara, kimsəsizlərə olan xoş münasibəti onu o qədər
sevdirir ki, biz onu qəhrəman kimi sevməyə başlayırıq və onun
siyasi cəhətdən aldadılmasını heç cürə qəbul edə bilmirik. Burada
digər məşhur oğru, amma artıq sovet hakimiyyətinə qoşulmuş və ona
dəstək verən bir şəxsin – Katovskinin Yaponçikin ciddi rəqib
olacağını bildiyi üçün onu arxadan vurması, Mişka Yaponçikin dəstə
ilə Ağ qvardiyaçılara qarşı hücuma getməsi və körpünün üzərində
ölümü və o ölüm səhnəsinin olduqca lirik alınması hesab edirəm ki,
seriala çox tutarlılıq gətirdi. Əsl Odessa budur. Odessada cinayət
də çox lirik baş verir. Odessada əslində, ölüm də, faciə də, sevgi
də, sevincə də çox fərqli çalardadır, dəniz mirvarisinin
rəngindədir. Bunlar adi rənglər deyil. Adi rənglər olsaydı bir çox
rejissorlar öz gözəl işlərini Odessada çəkməzdilər.
Mişka Yaponçik serialı hesab edirik ki, kinematoqraf tarixinə
düşməsə də, serial tarixində öz izini buraxan işlərdən biridir və
yenidən Odessanın şərəfini qoruyan, dilini, koloritini yaşadan
seriallardan biridir. Hər halda, vaxtınız olsa, bu seriala
baxmağınızı tövsiyyə edərdim, çünki serialda peşəkar aktyor
ifasının şahidi olacaqsınız, çox maraqlı süjet sizi gözləyir.
Süjetin hamısını danışıb filmi maraqsız etmək istəmirəm, amma orada
həqiqi cinayət hadisələri, həqiqi dedektiv və nəfəs kəsici cinayət
hadisələri sizi gözləyir. Bütün bunların axarında bir sevgi
əhvalatı, bir məhəbbət dastanı var və bir gözəllik var. Təbii ki,
bir də gözəl Odessa var. Odessa bir cinayət şəhəridir, Odessa bir
sevgi şəhəridir, Odessa gözəllik şəhəridir. Odessa, ümumiyyətlə,
şəhərdir. Bu, şüar kimi bütün film boyu gedir və Odessanın
gözəlliyini, ecazkarlığını bir daha təsdiq edir.
Hər halda, məncə, baxmağa, dəyər.
Elçin Əlibəyli
Xəbərin orijinal ünvanı: http://publika.az/news/art/192544.htmlŞahid olduğunuz hadisələrin video və ya fotosunu çəkərək bizə göndərin: 0552252950 (Whatsapp)