Dağlar hər şeyi dəqiq göstərir, güzgü kimi. Necə ki, Aşıq Ələsgər deyirdi:
Yoxsulu, ərbabı, şahı gədanı,
Tutmaz bir-birindən aralı dağlar!
Bu iki misra dağların “xasiyyətinin” üzərinə yüklənmiş çox dərin ictimai-siyasi məna ifadə edir. Ələsgər də Ələsgərdi də. Dağları yaman yerindən vurub. Vurub deyəndə ki, dağı ucaldıb, amma cəmiyyəti utandırıb. Deyib ki, ey cəmiyyət, təbiətə bax, öyrən.
Qartalları yüksəkdə süzər, çayları dərində axar dağların. Balığına soyuq dəysə, tilov ilişsə, çaylarının ayağı ilişər, qayadan yıxılar. Vaxtı ilə unudulmaz şairimiz Sərdar Əsədin aşağıdakı misrası dillər əzbəri idi:
Özünü qayadan atdı şəlalə.
Erməni işğalından əvvəl bizim obalar Kəlbəcər və Laçın yaylaqlarına - Çaxmaq qaya, Sarı yer, Əyri qar, Lilpar bulağı, Çalbayır, Qul Alı, Sarımsağlı, Qara xac, Soltan Heydər, Dəli dağ, Murad təpəsi, Pəri çınqılı, Kiçikplək, Alagöllər, Gödək burun, Sədrməmməd, Gəlin qayası kimi adlı-sanlı, toy-nişanlı yurd yerlərimizə gedərdik. Anam həmişə dağlardan arana enəndə bu bayatını deyərdi:
Əzizəm, yastı dağlar,
El gəldi, basdı dağlar,
Üç ay toylu-bayramlı
Doqquz ay yaslı dağlar.
Elə ki, arana düşürdük, sanki dağlar qaş-qabağını sallayıb kədərlənirdi. Hələ “qaş-qabaqdan” öncə, dağların - daha doğrusu, vaxtın insanlara təbii bir xəbərdarlıq nişanı vardı... Avqust ayının sonları, sentyabr ayının əvvəlləri , iki-üç günün içində sarı çiçəklər ətrafı bürüyürdü. Çiçəklər Günəbaxanın ən kiçik forması kimi göz oxşayırdı. Elə bil, yerdən sarı fişənglər kimi atılırdı, hər tərəf sarı rəngə boyanırdı. Bu çiçəyin adına yaşlı adamlar “oba köçdü” gülü deyirdilər. Təbətin xəbərdarlığına bax. Deməli, obanın köçmək vaxtıdır. Mən kövrəlirdim sarı çiçəklərin bizi yurd yerlərimizdən “qovmağına”. Həmin çiçəklər açmağı ilə dağlar da qaş-qabağını sallayırdı. Anam deyirdi ki, ayrılıq məqamı gəlib deyə dağlar bizdən inciyir, küsür. Binələrimiz maşına, ata-eşşəyə yüklənəndə, xalçaları yerdən yığışdıranda altında saralmış otları görərdik. Alaçığımızın yerində ocaq qalayardıq. Dədə Qorqud dastanlarındakı kimi. Bu adətin mənası bu idi ki, inşallah, gələn il də bu yurda dönə bilək. Maşınlarımız dağların gədiyindən aşanda tonqallar arxamızca tüstülənirdi. Sanki dağlar, göz yaşlarını görməyək deyə, dumanı üzünə çəkirdi. Sarı çiçəklər yamaclarda ocaq kimi yanırdı. Ocaqlarımız tüstülərini göyə qaldırıb bizi çağırırdı.
Erməni işğalından sonra o yurd yerlərimizə gedə bilmədik. Bəlkə tez açılıb bizi köçürdüyünə görə, “oba köçdü” çiçəkləri özlərini qınadı. Neçə dəfə açılıb-yumuldular, bizi görmədilər. Bəlkə də, sonralar heç başlarını torpaqdan qaldıra bilmədilər. Bəlkə o yurdlarda ocaqlarımız yaxşı yanmadı deyə dönməyimiz gecikdi. Amma mənə elə gəlir ki, o ocaq yeri həmişə qalır. Çünki o ocaq yeri həmin yurdların bizim olmağının əbədi təsdiqidir. Arxac yerlərimiz bərəkətin möhürüdür.
Mən Kəlbəcər, Laçın yaylaqlarına gedə bilməyəndən sonra meylimi Daşkəsənə- Xoşbulaq yaylağına saldım. Qoşqar dağının arxası Göyçədir. Murovun ayağı Kəlbəcərdir. Düz xətlə hesablasaq, cəmi 30 klometrdir. Xoşbulaqda da obalar, binələr var. Dağ həsrətlələri ağrı-acılarını Xoşbulaqla soyudurlar, təskinlik tapırlar.
Xoşbulaqda bu səhər yuxudan oyananda gözlərimə inanmadım. Burda da “oba köçdü” çiçəkləri bitmişdi. Eynən Kəlbəcərdəki kimi. Elə bil, hər ot əlində bir sarı bayraq tutmuşdu. Kövrəldim. Elə bildim, çiçəklər bu səhər Kəlbəcərdən durub bizi görməyə gəlib. Qonşulardan sarı çiçəklərin adını soruşdum. Xoşbulaqlılar da “oba köçdü” gülü dedilər. Lap ağlamaq istədim. Eynən ondakı kimi.
