24 avq 2023 14:16
Hazırda valideynlərin sosial şəbəkələrdə övladlarının necə gəldi foto və videolarını paylaşmaq, "Tiktok"da, "Instagram" kimi platformalarda "trend"lərə uşaqları qoşmaqları dəb halını alıb. Hətta vəziyyət o həddə çatıb ki, körpə dünyaya göz açan kimi onun adı profillər açılır və ilk gündən fotoları paylaşılmağa başlayır. Bir çox valideynlər uşaqların profilini qazanc yerinə çeviriblər desək, yanılmarıq.
Metbuat.az-a danışan sosioloq Üzeyir Şəfiyev bildirib ki, internet, sosial şəbəkələr insanların həyatlarına daxil olandan sonra insanların münasibətlərində, həyat tərzlərində, fərqli bir istiqamət baş qaldırıb. Onun sözlərinə görə, insanlar sanki hər şeylərini bölüşməyə can atırlar:
"İnsanların həyatlarında rəqəmsal dəyişikliklər başlayır. Bu da münasibətlərin konteninə qədər təsir etməyə başlayıb. Ən qəribəsi odur ki, insanlar sanki hər şeyi bölüşməyə çalışırlar, sanki qiymətləndirmə istəyirlər. Elə bil ünsiyyət aclığı yaranıb. Onlara elə gəlir ki, bu paylaşımları ilə səmimi ortamdadırlar. Halbuki bu paylaşımlar sonradan onların əleyhinə çevrilən alət ola bilər. Lüzumsuz paylaşımlar həyatlarında çətinlik yarada bilər. Ümumiyyətlə, bu nə deməkdir? Çay içir paylaşır, su içir suyu paylaşır. Baxırsan ki, insanlar vaxtlarını belə lüzumsuz yerə vaxtlarını xərcləyirlər. Faydalı işlər qalıb kənarda, sanki həyatlarını sosial şəbəkə üzərində rutinə çeviriblər. Bir müddət sonra başa düşürlər ki, zamanları hədərə gedib. Vaxtları paylaşımlarda və həmin paylaşımlarda olan rəylərə gedir. Sosial şəbəkələrə baxanda elə bilirsən ki, qeybət, dedi-qodu məkanıdır".
Ekspertin fikrincə, azyaşlıların fotolarını paylaşmaq etik deyil. Uşaq böyüdükdən sonra öz keçmişindən utana bilər:
"Uşaqlara gəlincə, onlar sosial şəbəkələrdəki bu durumu dərk etmirlər. Mən deyərdim ki, validenlər də bundan sui-istifadə edilir. Məsələn, uşaq 10 yaşına qədər etiraz etmir və ya onun etirazına fikir verilmir. Bu da etik deyil. Biri var taleyüklü, məna daşıyan paylaşımlar, müzakirələr, bir də var ki, boş və mənsız paylaşımlar. Düzdür, kimin üçünsə maraqlı, kimin üçünsə maraqsız ola bilər. Amma uşaqdan alət kimi istifadə etməyə nə lüzum var? Uşaq rəy bildirmək gücündə deyil, bəlkə də həmin an dili olsa, deyər ki, bu nədir paylaşırsan? Məndən niyə istifadə edirsən? Etik deyil, hesab edirəm ki, cəmiyyət bunu qınamalıdır. Həyatı belə mənasız rutinə çevirmək nəyə lazımdır? Sanki insanlar sosial auditoriyaya hesablanmış həyat tərzi yaşayır. Hər kəs ola bilirlər, özlərindən başqa. Sanki sosial və ictimai auditoriyanın adamıdır, özü deyil. Hansısa bir yolla özlərini gündəmə gətirmək istəyirlər. Uşaq böyüyəcək, dərk edəcək və düşünəcək ki, mən bu ortamda olmaq istəməmişəm. Elə paylaşımlar edirlər ki, uşaq böyüyəndə öz keçmişindən utana bilər. Ailə bir qəsrə bənzəyir, ailə özü olmalıdır. Hər şey bölüşülə bilməz. Hər şey paylaşılsa, özəl olaraq ailədə nə qalır? Qorxulu vəziyyətdir, bu tendensiya getdikcə böyüyür. Mən bunu etik saymıram, hesab edirəm ki, ictimai qınaq olmalıdır. Sosial şəbəkədə bu cür paylaşımlar etmək əvəzinə daha faydalı işlər görmək lazımdır".
Psixoloq Gülşən Rüstəmova qeyd edir ki, hazırda davam edən bu tendensiyanın əsas səbəblərindən biri də cəmiyyətin belə foto və videolara olan marağıdır:
"Respublikamızdakı qanunvericiliyə görə, 18 yaşına qədər uşaqlar valideynin himayəsindədir və valideyn onların səlahiyyətlərini təyin edirlər. Uşaqlardan bu cür publikada qazanc və yaxud da alqış üçün istifadə etmələri valideynlərin seçimləridir. Bu barədə, əslində, biz ya qınaq bildirə bilərik və ya tövsiyə xarakterli məlumat paylaşa bilərik. Amma birmənalı şəkildə bu fəaliyyətlərini onlara qətiyyən qadağan etmık barəsində nəsə deyə bilmərik. Çünki bu, bir seçimdir və onların seçdiyi üsul budur. Əslində, cəmiyyətdə belə bir aclıq olmasa, cəmiyyət belə videolara, şəkillərə, profillərə maraq göstərilməsə, bir müddətdən sonra valideynlərdə də bu həvəs ötüb keçəcək. Lakin təəssüflər olsun ki, insanlar da maraq göstərir. Körpə uşaqların videoçarxlarına baxmağa cəhd edirlər, yəni maraq göstərirlər. Ona görə də maraq varsa, düşünürəm ki, bu, bir müddət davam edəcək".
Psixoloq qeyd edir ki, bu gün gülməli görünən hərəkət sabah aktuallığını itirə bilər. Bu da artıq həmin uşaqlarda əks reaksiys göstərə bilər:
"Uşaqların aspektindən baxsaq, bu məsələlərdə onlar seçim eləyə bilmirlər. Onlar bilmirlər nə yaxşıdır, nə pisdir. Düşünürlər hamı onlara baxır, dırnaqarası məşhurdurlar və sair. Ona görə də uşaqlara uşaq yaşlarında çox da pis təsir etməyəcək. Hə, yeniyetməliyə qədəm basanda bu dəyişə bilər. Məlum məsələdir ki, yeniyetməlik dövrlərində uşaqlarda dəyişikliklər baş verəcək, çünki psixoloji cəhətdən alqışa öyrəşmiş, psixoloji cəhətdən layk almağa və ya baxışa öyrəşmiş bir uşaq yeniyetməlik dövründə bir boşluğa düşəcək. Bu məşhurluğun davamını gətirmək istəyəcəklər, hiss edəcəklər ki, davamı gəlmir. Axı yeniyetməliyin erkən dövrlərində onların hər hansı bir fəaliyyəti danışığa, gülmə hədəfinə çevrilmir, əksinə aqressiya yaradır. Ona görə də uşaqlar özünə qapanıq olur. Biz bunu informasiya şəklində sadəcə olaraq valideynlərə verə bilərik. Sadəcə olaraq tövsiyə edə bilərik ki, uşaqlarımızın şəkilləri və ya videoçarxları həqiqətən onlara psixoloji sarsıntı gətirə bilər. Çünki cəmiyyət inkişaf edir, cəmiyyət dəyişir, cəmiyyətin tələbləri dəyişir. Bu gün üçün gülməli görünən bir məzəli görünən bir informasiya və ya məzəli görünən bir mövzu bir ildən sonra altı aydan sonra əksinə reaksiya verə bilər. Son zamanlarda bir video çarx yayılıb, hətta demək olar ki, səhifələrin əksəriyyəti paylaşır və demək olar ki, bu "trendə" qoşulan valideynlərin sayı günü-gündən artır. Yumurtanı uşaqların alnında sındırırlar. Bu artıq şiddətdir. Biz psixoloji, fiziki və maddi şiddəti cəmiyyətin heç bir üzvünə göstərə bilmərik. Düşünürəm ki, bu, şiddətlə qəbul edilməlidir və qınanılmalıdır".
Gülər Seymurqızı