Həkimi təzə dərman yazmışdı. Dərmanı içməzdən əvvəl içliyi oxumaq istədi. Əvvəl yaxın məsafəni görmək üçün eynəyini taxdı gözünə. Vərəqi yavaş-yavaş düz burnunun dibinə qədər yaxınlaşdırdı. Yenə görmədi. Az qala qarışqanın başı boyda olan hərfləri görmək üçün cibindən ovuc boyda lupasını çıxardı atam.
Hə, apteklərimizdə satılan bəzi dərmanların içliyini oxumaq üçün məhz lupa lazım olur. Dərman preparatından əsasən yaşlı və xəstə adamların istifadə etdiyini və bu insanların əsasən kəmhövsələ olduğunu nəzərə alsaq, içliklərin bu vəziyyəti istər - istəməz sual doğurur. Dərman içliklərinin şrifti hansı ölçüdə olmalıdır? Standartlar necədi?
2012-ci ilin iyunun 1-dən etibarən içliyi Azərbaycan dilində olmayan dərman preparatlarının ölkəyə idxalı dayandırılsa da, hələ də bəzi dərmanların içliklərinin xarici dildədir. Burda artıq lupa da dada yetmir. Ancaq tərcüməçi lazımdır ki, içəcəyin dərmanın təlimatını öyrənəsən. Əks halda “Allah kərimdi” deyib, qanını tərkibini bilmədiyin dərmanla zəhərləməlisən.
AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun Monitorinq şöbəsinin böyük elmi işçisi, fəlsəfə doktoru Zamiq Təhməzovun sözlərinə görə, şöbə 2020-ci ilə qədər mütəmadi olaraq bu istiqamətdə monitorinqlərini davam etdirəcək: “Azərbaycana idxal olunan dərman vasitələrinin içlik vərəqlərinin monitorinqi apararkən birinci mərhələdə 100-ə yaxın dərman və dərman vasitələrinin içlik vərəqini təhlilə cəlb elədik. İçlik vərəqlərin birinci növbədə xəstələr üçün nəzərdə tutulan hissəsi Azərbaycan dilində olsun. Sonra oradakı məlumatların xəstələr üçün aydın olması məsələsini əsas götürdük. Bir də konkret dil məsələlərinin hansı səviyyədə olmasına diqqət yetirdik”.
İçliklərin şriftinə gəlincə, Z. Təhməzov da bu cür hallarla qarşılaşdıqlarını deyir: “Düzdür, bu daha çox texniki mahiyyət daşıyır. Yazılarda hərflər elə xırda şriftlə verilir ki, bəzən oxunası halda olmur. Ya gərək gözlükdən istifadə edəsən, ya da kimsə xəstə üçün onu oxumalıdır. Biz yenə də qeyd kimi də göstərdik ki, iç vərəqələrindəki yazılar iri şriftlə yazılsın. Dərmanların içlik vərəqələri xəstələr üçün nəzərdə tutulsa da, bəzən heç həkimlərin özləri üçün də aydın olmur. Yəni həddindən artıq terminlərlə yüklənmiş halda olur. Həmin vərəqlərdə izahatın vahid bir təkmin strukturu yoxdur”.
Monitorinqin ilkin mərhələsində gəlinən nəticələr haqqında tez-tez məlumat verilib.
- Həm mətbuata, həm də Səhiyyə Nazirliyinin bu işlə məşğul olan Farmakoloji və Farmokopeya Ekspert Şurasına. Monitorinqin növbəti mərhələsində çalışacağıq ki, iki yüzə yaxın dərman preparatının içlik vərəqəsini təhlilə cəlb edək. Bəzi içlik vərəqələri var ki, onların tərcüməsi şura tərəfindən təsdiq olunub. Ancaq bəziləri var ki, şura tərəfindən təsdiq olunmayıb. Elə içlik vərəqələri də var ki, onu dərman firmalarının özü tərtib edib. Onlarda vəziyyət daha bərbaddır. Monitorinqlər keçiriləndən sonra bəzi dərman içlik vərəqələrində deyilən bir çox qeydlər öz həllini tapıb.
Səhiyyə nazirliyinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Anar Qədirli isə məsələylə bağlı Lent.az-a bunları deyir: “Dərman içliklərindəki şriftin ölçüsü Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən müəyyənləşmir. İstehsalçı tərəf müəyyənləşdirir. Əsas kriteriyalardan biri odur ki, içlik vərəqi qutuya yerləşsin. İnstruksiyalar bəzən 15-16 səhifə də olur. Onu kiçik şriftlə yazmasalar, 14-lik şriftlə yazsalar, qutuya yerləşməz. Şriftin kiçik olmasına baxmayaraq eynəklə onu oxumaq olur. Biz ancaq informasiyanın tam olmasına və Azərbaycan dilinə tərcümə edilməzinə nəzarət edirik”.
Şriftlə bağlı isə qanunvericilikdə hər hansı bir tələb qoyulmayıb. Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinin dərman vasitələri haqqında qanunun 11-ci maddəsində (Dərman vasitələrinin istifadəsi təlimatlarına tələbləri) deyilir:
- Azərbaycan Respublikasında istehsal olunan və ya ölkəyə idxal edilən dərman vasitələrinin istifadəsi təlimatları Azərbaycan dilində aşağıdakı məlumatları əks etdirməlidir:
- dərman vasitəsinin ticarət və patentləşdirilməmiş adını;
- dərman vasitəsini istehsal edən ölkənin adını;
- dərman vasitəsinin istehsalçısının adını və hüquqi ünvanını;
- hazırlanma tarixi və seriya nömrəsini;
- tətbiq olunma qaydasını, dozasını, formasını, qablaşmada olan dozaların sayını;
- yararlılıq müddətini;
- saxlanma və buraxılma şərtlərini;
- dərman vasitəsinin tətbiqi zamanı təhlükəsizlik tədbirlərini;
- dərman vasitəsinin tərkibindəki komponentlər haqqında məlumatı;
- tətbiq sahəsini, əks göstəriciləri, əlavə təsirləri və digər dərman vasitələri ilə qarşılıqlı əlaqəsini.
- Dərman vasitələrinin istifadəsi təlimatları müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsdiq edilir.
“Dərman vasitələri haqqında informasiyanın əldə edilməsi və yayımlanması haqqında” qanunun 15-ci maddəsində hər bir şəxs dərman vasitəsinin səmərəliliyi, onun əlavə təsirləri, müxtəlif dərman vasitələrinin birgə istifadəsi zamanı qarşılıqlı əlaqəsi, habelə təyin edilmiş dərman vasitəsindən istifadə olunması qaydası barədə ətraflı məlumat almaq hüququna malik olduğu verilsə də, şriftlə bağlı heç nə qeyd olunmayıb.
Qanunun pozulmasında təqsirli olan fiziki və hüquqi şəxslər Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş qaydada və hallarda mülki, inzibati və cinayət məsuliyyəti daşısalar da, şriftə görə kimsə məsuliyyət daşımır.
