Sovet kinosunun simasının formalaşmağında müstəsna rolu olmuş kinostudiyalardan biri də Moskvanın Maksim Qorki adına uşaq və gənclər filmləri kinostudiyasıdır. Bu kino istehsalı və kino yaradıcılığının ən münbit məkanlarından birinin kino tarixindəki yerini dərk etmək üçün "Sakit Don", "Bazar ertəsinədək yaşayarıq", "Zabitlər", "Burada üfüqlər sakitdir", "Baharın on yeddi anı" kimi ekran şedevrlərinin adlarını çəkmək kifayətdir. Milli.Az olaraq səylərimizi maksimal dərəcədə səfərbər edib bu il 100 illik yubileyini qeyd edən kinostudiyanın fəaliyyətində Azərbaycan adlarının varlığını araşdırmağı lazım bildik. Araşdırmamız çətinliklərlə üzləşdiyindən arayış formatı ilə kifayətlənməli olduq.
Kinoşünas və kinorejissor Ayaz Salayevdən öyrəndik ki, hazırda ABŞ-da yaşayan prodüser Rauf Atamalıbəyovun babası İsmayıl Səfərov Qorki adına kinostudiyanın operatorlarından biri olub.
Başqa bir həmyerlimiz və soydaşımız Kərim Əmirov isə bu kinostudiyada səs rejissoru vəzifəsində çalışıb. Filmoqrafiyasında "Şair və çar" (1927), "Mişka Strekaçovun qeyri-adi səyahəti" (1959), "Mişka, Seryoqa və mən" (1961), "İnanın mənə, insanlar" (1964), "İqor İlyinski ilə görüşlər" (1965), "Pəncəni ver, dostum!" (1967), "Bu, kəşfiyyatda olmuşdu" (1968), "III Napoleon" (1978) kimi filmlər var.
Keçmiş sovet və müasir Azərbaycan kinematoqrafiyasının tanınmış nümayəndələri olan Ramiz Fətəliyevin və Maqsud İbrahimbəyovun da adı digər kinostudiyalarla bərabər Qorki kinostudiyası ilə də bağlıdır. 1971-ci ildə bu kinostudiyada M.İbrahimbəyovun ssenarisi üzrə "Qoy o, bizimlə qalsın", 1975-ci ildə "Yeraltı dağ mağarasının sirri", 1983-cü ildə R.Fətəliyevin ssenarisi əsasında "Xüsusi risk olmadan" adlı sovet kinematoqrafiyasının kifayət qədər məşhur filmləri çəkilib.
Aktyorlarımız arasında da yaradıcılıq yolu bu kinostudiyadan keçənlər yox deyil. Onların arasında ən parlaq nümunə Hüseynağa Sadıqovun Böyük Vəzir rolunda çəkildiyi "Ələddinin sehrli lampası" (1966) ekran əsəridir. Məhz yaradıcı heyəti beynəlmiləl tərkibli olan bu təkrarsız ekran əsərinin, deyərdim ki, bütün dövrlərin ən yaxşı klassik nağıl ekranlaşdırmalarından birinin sayəsində hər bir azərbaycanlının tanıyıb-sevdiyi "Xoruz baba"nın sənətkarlığı ümumittifaq və daha geniş auditoriya tərəfindən də kəşf edilib. Böyük sovet rejissoru Boris Rıtsarev, Sultanın məsləhətçisi rolunu oynayan Gergi Milyar "Min bir gecə" nağıllarından birinin ekran versiyasının daha canlı alınmasından ötrü məhz yaradıcı heyətin Şərqə ən yaxın nümayəndəsi olan Hüseynağa Sadıqovla məsləhətləşirmişlər. Sevimli "Xoruz baba"mızının bu baxımlı filmə cəlb olunması isə dublyaj sahəsindəki fəaliyyəti sayəsində baş tutub - tez-tez "Mosfilm" və Qorki kinostudiyalarının filmlərini azərbaycanca səsləndirən Hüseynağa Sadıqovu ittifaq rejissorları yaxşı tanıdıqları üçün bu filmə və həm də mərkəzi rollardan birinə dəvət ediblər. Dublyajdan söz düşmüşkən, öz ruscasının səlisliyini bəyənməyən H.Sadıqov bir çox digər obrazlar kimi Böyük Vəziri də Şərq koloritinin əvəzsiz canlı ifasdəsinə üstünlük verən rejissorların təkidi ilə özü səsləndirib.
Azərbaycanın əməkdar artisti Ötkəm İsgəndərov isə "VGİK" (Всесоюзный Государственный Институт Кинематографии - red.) də oxuduğu illərdə M.Qorki adına kinostudiyada istehsal olunan "Naqqal" adlı filmlə bağlı bir məqamı da danışdı: "O filmin ssenarisində, qeyd edim ki, bu, Sergey Bodrovun ssenari müəllifi kimi ilk işi idi, Maqsud adlı azərbaycanlı obrazı da var idi. O rola çəkilmək üçün bir neçə respublikadan, o cümlədən Azərbaycandan da müxtəlif aktyorlar dəvət etmişdilər. Amma quruluşçu rejissor Vladimir Roqovoy oyunumu bəyəndiyi üçün həmin rola mən təsdiq olundum. Onu da deyim ki, həmin vaxta qədər sovet kinosunda azərbaycanlı obrazını azərbaycanlı aktyorlardan başqa bir sıra digər millətlərdən olan aktyorlar oynamışdılar. Və məhz "Naqqal" filmində azərbaycanlı obrazını canlandıran ilk azərbaycanlı aktyor mən oldum. Öz tapıntılarımla obrazın xarakterini açdım. Obraz isə bundan ibarət idi ki, Azərbaycandan Rusiyaya guya təhsil almağa getmiş, əslində isə qohum-əqrəbası dalında dayanan, onun təhsili ilə bağlı bütün məsələləri, problemləri pulla həll etməyə vərdiş etmiş bir ailənin nümayəndəsinin obrazı idi. Real mənzərə buna çox yaxın idi - Moskvaya oxumağa göndərilənlərin əksəriyyəti o təhsilə heç bir marağı olmayan, sadəcə nüfuz xatirinə gedən "zavmaq"ların, prokurorların uşaqları idi. Amma belə bir rolu oynadığıma görə Bakıdakı yüksək dairələrdən zərbələr aldım. Səbəb də onu görürdülər ki, o cür rolu ekranda canlandırmaqla millətin adına guya ləkə vururam. Elə bu damğa ilə də kinostudiyanın o vaxtkı direktoru düz yeddi filmdə çəkilməyimə qadağa qoymuşdu. Yalnız Dövlət Kino Komitəsinin sədri "Naqqal" filminə baxıb tərifləyəndən sonra bizimkilər də mənim rolum haqqında müsbət rəy vermişdilər".
Yeri gəlmişkən, məşhur "VGİK" Qorki kinostudiyasının qonşuluşunda yerləşir. Və bu ali kino təhsili ocağında oxumuş həmyerlilərimiz kinostudiyanın nəinki pavilyonlarının, yeməkxanasının ab-havasına bələddirlər. Təəssüf ki, onların yaradıcı imkanları kinostudiyada istehsal edilmiş filmlərin ərsəyə gəlməsində daha gen-bol istifadə edilməyib.
Samirə Behbudqızı
Milli.Az 
