"Ermənistan və Azərbaycan prezidentlərinin 19 dekabrda İsveçrənin Bern şəhərində görüşü ərəfəsində əsas oyunçularının davranışını xarakterizə etmək üçün çoxlu parametrlər ortadadır".
Bunu Trend-ə Siyasi İnnovasiya və Texnologiyalar Mərkəzinin direktoru, politoloq Mübariz Əhmədoğlu deyib.
M.Əhmədoğlu bildirib ki, bu parametrləri 4 qrupda sistemləşdirmək mümkündür:
I. ABŞ və Ermənistan prezidentlərin görüşünün baş tutmamasına, baş tutacağı təqdirdə effektsiz görüş olması istiqamətindəki fəaliyyəti;
II. Rusiyanın öz təklifini müdafiə edə bilməməsi;
III. Qoşunların təmas xəttində hərbi insidentlərin və itkilərin sayının artması;
IV. ATƏT MQ-nin büdcə maraqları;
Ardıcıllıqla izah edək:
I. ABŞ və Ermənistan Dağlıq Qarabağ tənzimlənməsində tandem şəklində iştiraklarını möhkəmləndiriblər və bunu davam etdiriblər. Bu tandem Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsinin yubanması istiqamətində fəaliyyət göstərir və hal-hazırda qalib gələn tərəf oldular.
A) ABŞ Konqresi xeyli aktivdir:
ı. Qoşunların təmas xəttində xüsusi qurğuların yerləşdirilməsi ideyasını Ermənistan qədər müdafiə edir.
ıı. Dağlıq Qarabağın müstəqilliyinin qeyd olunmasına dair tədbir keçirdi.
ııı. 2016-ci ilin yanvar ayına Dağlıq Qarabağ münaqişəsi haqda qapalı dinləmələr təyin etdi.
ıv. Konqresmen Kristofer Smit antiazərbaycan layihə ilə çıxış etdi.
B) ABŞ Dövlət Departamenti ABŞ konqresinin Dağlıq Qarabağ mövzusu ilə bağlı müraciətlərinə erməni prizmasından müsbət cavabını yalnız prezidentlərin görüşü ərəfəsində göndərdi.
C) Amerikalı həmsədr C.Uorlik:
ı. Bern görüşündən əvvəl bu gorüşdən yalnız məzmunlu müzakirələr gözləndiyini və müzakirələrin 2016-cı ildə davam edəcəyi anonsunu yaymışdı.Bununla da o faktiki olaraq Bern görüşünün əhəmiyyətsiz olduğunu, heç bir sənədin imzalanmayacağını diqqətə çatdırdı.
ıı. Rusiyanın təklifinin əhəmiyyətini aşağıladı.
Ç) Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi itkin düşənlərin siyahısını hazırlayıb tərəflərə təqdim etdi. İtkin düşənlərin sayının 4496 nəfər olması bu problemlə ciddi məşğul olmağın zəruriliyini göstəricisidir.
D) Ermənistan prezidenti Bernə yola düşməzdən əvvəl müdafiə nazirliyinin toplantısını keçirdi. Ermənistanın və Dağlıq Qarabağın müdafiəsinin möhkəmləndirilməsini müzakirə etdi.
E) Ermənistan Yerevanda azərbaycanlılara məxsus olan qədim tarixə malik olan Göy məscidi İrana 99 il müddətinə icarəyə verdi.
II. Rusiya öz təklifini müdafiə etmədi.
ı. Prezidentlərin görüşündə müzakirə olunmaq üçün Rusiyanın təklif verməsi təsdiq olunmuş faktdır. Bu ATƏT-in Belqrad ministerialında həmsədr ölkə nümayəndə heyətlərinin başçılarının yaydığı bəyanatda bu təsdiqlənir.
ıı. Azərbaycan Xİ rəhbəri E.Məmmədyarov Tbilisidə "Şərq Tərəfdaşlığı" proqramına üzv dövlətlərin xarici işlər nazirlərinin qeyri-formal görüşündə RF xarici işlər naziri S.Lavrovun təklifinin müzakirə olunduğunu bildirdi və təklifin mahiyyətini açıqladı.
Politoloq bununla bağlı qeyd edib ki, Dağlıq Qarabağ ətrafındakı ərazilər Azərbaycana qaytarılır: "Həmin ərazilərə məcburi köçkünlər qaytarılır. Sonra Dağlıq Qarabağın erməni və azərbaycanlı icmaları arasında dialoq başlanır. E.Məmmədyarov S.Lavrovun bu təklifi barədə həm də Bakıda Türkiyənin xarici işlər naziri M.Çavuşoğlu ilə keçirdiyi mətbuat konfransında da məlumat verdi.
ııı. C.Uorlik prezidentlərin görüşündə RF-in təkliflərinin müzakirə olunduğunu təsdiq etsə də digər təkliflərin də olduğunu bildirdi".
M.Əhmədoğlu vurğulayıb ki, beləliklə, Rusiyanın təklifinin eksklüzivliyi və ya yeganəliyi inkar edildi: "Heç bir Rusiya rəsmisi Uorlikin Rusiyanın Dağlıq Qarabağ münaqişəsindəki rolunu aşağılamasına reaksiya vermədi. Çox unikal hal yaranmışdı ki, ATƏT MQ Rusiyanın təklifini dəstəkləyirdi. S.Sərkisyan 2014-cü ilin sentyabrında Soçidə V.Putinin Dağlıq Qarabağ tənzimlənməsində Rusiyanın xüsusi statusuna dair təklifini rədd etmişdi. O zaman S.Sərkisyan DQ tənzimlənməsi ilə ATƏT MQ-nin məşğul olduğunun məqsədəuyğun olduğunu bildirmişdi".
Mərkəz rəhbəri deyib ki, indi ATƏT MQ Rusiyanın təklifini əsas kimi qəbul etmişdi: "Bu S.Sərkisyan üçün çox çətin vəziyyət yaradırdı. Ona görə Uorlik S.Lavrovun təklifini aşağılamaqla prezident S.Sərkisyanı vəziyyətdən çıxardı.
III. Prezidentlərin Bern görüşündə əsas müzakirə olunan məsələ də hərbi insidentlər mövzusu oldu. Sanki hərbi insidentlərin müzakirə olunması hər 3 tərəfi-ATƏT MQ-ni, Ermənistanı və Azərbaycanı qane edir. ATƏT MQ hərbi insidentlərin müzakirəsi ilə özünün sülhə can atdığını nümayiş etdirir. Ermənistan başqa mövzuda yox, hərbi insidentlərlə prezidentlərin görüşü faktını yarada bilir. Çünki prezidentlərin görüşü faktı Serj Sərkisyan hakimiyyəti üçün sabitlik faktorudur. Prezidentlər görüşməzsə erməni xalqı Serj Sərkisyan hakimiyyətinə qarşı təzyiqləri artıracaq. Amma zaman getdikcə hərbi insidentlər vasitəsilə prezidentlərin görüşünü təşkil etmək Ermənistan üçün daha böyük itkilərlə müşahidə olunur. Bu mövzuda görüş Azərbaycan üçün də sərfəlidir. Ermənistan atəşkəs rejimini pozmağa məhkumdur. O bununla qoşunların təmas xətti mövzusunu daim aktual gündəlikdə saxlayır. Azərbaycan bundan istifadə edib tədricən Ermənistana verdiyi cavabın şiddətini və keyfiyyətini yüksəldir. Son illərdə Azərbaycanın itkilərinin sayı mütləq rəqəmlə azalır. Ermənistanın itkilərinin sayı isə artır. Azərbaycanın hərbi potensialı, Ermənistanın isə xarici borcu artır. Azərbaycanın arsenalında hələlik xeyli istifadə olunmamış silahlar və variantlar vardır. Smerçlər, TOS-1A lar, hərbi aviasiyalar hələ işə düşməyib".
Politoloq bildirib ki, Azərbaycan hərbçiləri desant atmaqla erməni qoşunlarının arxasında istənilən tapşırığı yerinə yetirmək qabiliyyətinə malikdir: "Ermənistanın Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindəki hərbi texnikası sıradan çıxdıqdan sonra Ermənistan əlavə borc götürməyə məhkumdur.
IV. ATƏT MQ həmsədrləri Bern görüşündən sonra yaydıqları bəyanat özlərinin büdcə maraqlarına hesablanıb. ATƏT MQ həmsədrləri Bern görüşündən sonra yaydıqları bəyanatla ATƏT-in Belqrad ministerialında həmsədr ölkə nümayəndə heyətlərinin başçılarının yaydığı bəyanatın müqayisəsi bunu deməyə əsas verir. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi regionunda tökülən qanların artması hesabına təkcə 2016 -cı il deyil, 2017-ci ilin büdcəsinə də iddiallı oldular.
Prezidentlərin Bern görüşünün daha bir unikallığı Azərbaycan və Ermənistan ekspertlərinin iki məsələdə mövqelərinin tam üst-üstə düşməsidir:
a) Bu iki ölkə ekspertləri görüşün effektsiz olacağından tam əmin idilər.
b) Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin yeganə həll yolu hərbi yoldur.
Prezident S.Sərkisyanın Dağlıq Qarabağ tənzimlənməsində indiki strategiyası bəllidir: Dağlıq Qarabağda konstanta nail olmaq üçün Ermənistan dövlətçiliyini dağıtmaq. Serj Sərkisyanın bu siyasəti Azərbaycan üçün səmt küləyidir".
M.Əhmədoğlu qeyd edib ki, ABŞ-ın da DQ tənzimlənməsində strategiyası bəllidir: "2016-cı ilin mart-aprel aylarında ABŞ-ın Rusiya ilə bağlı siyasətində aydınlıq yaranacaq. ABŞ o vaxtadək Şimali Qafqazda Rusiya üçün gərginlik yarada bilməzsə, o zaman Dağlıq Qarabağ tənzimlənməsində Rusiyanın üstün mövqeyini qəbul edəcəkdir. ABŞ məmurlarının davranışından da Dağlıq Qarabağ tənzimlənməsində mart-aprel aylarına xüsusi yer ayırdıqları hiss olunur. 2016-cı ilin 31 mart-1 aprel tarixlərində ABŞ-da Nüvə sammiti keçiriləcəkdir. Maraqlı yanaşma vardır. Heç bir nüvə obyektinə malik olmayan Gürcüstana B.Obama nüvə sammitində iştirak üçün dəvət göndərib. Amma Azərbaycan və Ermənistana nüvə sammitində iştirakla bağlı dəvətnamənin göndərilib-göndərilməməsi ilə bağlı heç bir məlumat yoxdur. Ermənistanda AES var, Azərbaycan AEBA ilə kiçik də olsa nüvə reaktoru yaratmaqla bağlı danışıqlar aparır. Belə alınır ki, Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin Nüvə sammitinə dəvət olunması əlavə müzakirə olunmalıdır".
Politoloqun qənaətincə, bu əlavə müzakirənin obyekti yalnız Dağlıq Qarabağ tənzimlənməsi mövzusunda iki prezidentin görüşməsi, bəlkə də sənəd imzalaması ola bilər: "Nüvə sammitində RF və Fransa prezidentlərinin də iştirakı şəksizdir. İndidən demək olar ki, S.Sərkisyan o görüşü pozmaqdan ötrü variantlar işləyib hazırlayacaqdır. Lakin o vaxtadək Azərbaycan hərbiçilərinin sakit dayanacağını düşünmək sadəlövhlükdür. Ermənistan atəşkəs rejimini pozmağa daha ciddi cəhdlər edəcək. Azərbaycan tərəfi daha iri cavab reaksiyası verəcəkdir. Yeni silahlardan istifadə oluna bilər. Bu isə artıq Dağlıq Qarabağ tənzimlənməsində yeni mərhələ yarada bilər".
Milli.Az
