Yanvar ayının 1-dən etibarən "Aksiz markası ilə markalanmalı olan malların Azərbaycan ərazisində dövriyyəsinin tənzimlənməsi qaydaları" qüvvəyə minib.
Milli.Az qafqazinfo-ya istinadən bildirir ki, yeni qaydaya əsasən, markalanmalı malların (tütün məmulatlarının pərakəndə satışı istisna olmaqla) satılması və satış məqsədi ilə alınması zamanı həmin malların dəyərinin nağd qaydada ödənilməsinə yol verilmir.
Bu da o deməkdir ki, artıq alkoqollu içkilər və tütün məmulatları topdansatış məntəqələrindən plastik kartlarla alınacaq. Mağazalarda isə tütünün pərakəndə satışı istisna olmaqla, spirtli içkilərin alışı plastik kartlarla həyata keçiriləcək.
Yeniliyin tətbiq olunmasına səbəb isə, bu sahədə vergidən yayınma hallarının qarşısının alınmasıdır. Alkoqollu içkilərin və siqaretlərin satışı indiyədək vergidən yayınma hallarının ən çox baş verdiyi sahələrdən biri hesab edilirdi. Burada əsas problemlərdən biri pərakəndə yox, topdansatış məntəqələri ilə bağlı idi. Belə ki, indiyədək mağaza sahiblərinin böyük hissəsi topdansatış məntəqələrində aldıqları araq-siqaret məhsullarına görə qaimə faktura ala bilmirdilər. Bu isə həm topdansatış məntəqələrinin vergidən yayınmasına imkan verirdi, həm də pərakəndə satış məntəqələrinin vergidən yayınmasına şərait yaradırdı və onların işində problemlərə səbəb olurdu.
Qeyd edək ki, aksiz markası ilə markalanmalı olan alış və satış mallarının istehsalı, idxalı və ya satışı üçün müvafiq lisenziya olduqda, həmin malları təqdim edən şəxs tərəfindən malların dəyərinin nağdsız qaydada ödənilməklə əldə edilməsini təsdiq edən sənədlər mövcud olduqda və həmin malın təqdim edilməsi (fiziki şəxslərin fərdi istehlakının ödənilməsi məqsədi ilə pərakəndə ticarət və iaşə obyektlərində təqdim edilmə halları istisna olmaqla) ciddi hesabat blankı ilə rəsmiləşdirildikdə həyata keçirilə bilər.
Buna görə də 2016-cı ilin yanvarın 1-dən etibarən istehsal və satış obyektlərində aksiz markası ilə markalanmalı olan malların nağdsız satılması həyata keçirilməli və müvafiq lisenziya, habelə malların dəyərinin nağdsız qaydada ödənilməklə əldə edilməsini təsdiq edən sənədlər mövcud olmalıdır.
Qanunun tələblərinə görə, markalanmalı malları istehsal edən, idxal edən, satan və alan (fərdi istehlakının ödənilməsi məqsədi ilə alan fiziki şəxslər istisna olmaqla) şəxslər həmin malların əldə edilməsini təsdiq edən müvafiq sənədləri bu sahədə nəzarəti həyata keçirən Vergilər Nazirliyinin əməkdaşlarının tələbi ilə onlara təqdim etməlidirlər.
Qaydalara əməl etməyənlər cəzalanacaqlar
Belə ki, İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 229-cu maddəsinə təklif edilən dəyişikliklərə görə, aksiz markası ilə markalanmalı olan məhsulların nağd qaydada alqı-satqısına görə cərimə tətbiq olunacaq. Məcəllənin 229.2 bəndində göstərilir ki, tütün məmulatlarının pərakəndə satışı istisna olmaqla, aksiz markaları ilə markalanmalı olan məhsulların nağd yolla az miqdarda satılması, belə məhsulların satış məqsədləri üçün nağd qaydada az miqdarda alınmasına görə 100 manat cərimə nəzərdə tutulub. Burada "az miqdarda" dedikdə 50 manatlıq məbləğ nəzərdə tutulur.
Paralel olaraq Cinayət Məcəlləsinə təklif edilən dəyişikliyə görə, nağd yolla alınıb-satılan aksiz markalı mallar xeyli miqdardadırsa, yəni onların məbləği 50-500 manat arasındadırsa, min manatdan iki min manatadək miqdarda cərimə və ya bir ilədək müddətə islah işləri və ya bir ilədək müddətə azadlıqdan məhrumetmə cəzası nəzərdə tutulur.
Əgər belə hal daha böyük məbləğdə baş verərsə, yəni 500 manatdan artıq məbləğdə alkoqollu içki və ya siqaret alınıb-satılsa, iki ilədək müddətə islah işləri və ya iki ilədək müddətə azadlıqdan məhrumetmə ilə cəzası nəzərdə tutulur.
Nəzərə çatdıraq ki, qaydaya əsasən aksiz markaları ilə markalanmalı olan malların siyahısına içməli spirt, spirtli içkilərin bütün növləri, pivə (alkoqolsuz pivə istisna olmaqla) və pivə tərkibli digər içkilər və tütün məmulatları daxildir.
Ticarət müəssisələri ilə satış firmaları qiymət məsələsində razılığa gələ bilmirlər
Məlum qərardan sonra hazırda paytaxtın bir sıra iri marketlərində spirtli içkilərinin satışının məhdudlaşdırılması halları müşahidə edilir. Əldə etdiyimiz məlumata görə, problemin bir neçə səbəbi var. Onlardan biri xaricdən ölkəyə spirtli içkilər idxal edənlərin və yerli istehsalçıların sənədləri qaydasında deyil. İkincisi isə, dollar bahalaşması səbəbindən malların qiymətinin artması ilə əlaqədar ticarət müəssisələri ilə satış firmaları qiymət məsələsində razılığa gələ bilmirlər. Məhz bu sahədə nağdlaşdırılmanın da aradan götürülməsində məqsəd dövriyyənin leqallaşdırılması ilə bağlıdır. Bu kimi hallar aradan qalxdıqdan sonra mağazalarda spirtli içkilərin satışı kart vasitəsilə həyata keçiriləcək.
"Spirtli içkilərin satışdan yığışdırılması dövriyyənin azalmasına gətirib çıxara bilər"
Maraqlıdır ki, yeni tətbiq olunan qayda vergidən yayınma hallarının qarşısını ala biləcəkmi?
Məsələ ilə bağlı "Qafqazinfo" iqtisadçı ekpert Natiq Cəfərliyə müraciət edib. O qeyd edib ki, bir aydan sonra, fevralın1-də Vergilər Nazirliyi bununla bağlı rəqəmləri açıqlasa, keçən aya nisbətən dövriyyənin necə dəyişdiyini görmək mümkün olar: "Rəqəmlərdə ciddi dəyişiklik olsa, bunun effektivliyindən danışmaq olar. Amma əks proses də baş verə bilər. Düşünürəm ki, bu sahədə tələskənliyə yol verilib. İnsanlar arasında təşviqat aparılmayıb. Bəzi dükanlar spirtli içkiləri satışdan yığışdırırlar. Bu dövriyyənin azalmasına da gətirib çıxarar və təbii olaraq vergilərin də azalması ilə nəticələnər. Bu cür işlər maarifləndirmə proqramları çərçivəsində aparılmalı idi.
Ümumiyyətlə isə, ölkədə pərakəndə satış tamamilə kart üzərindən olmalıdır. Kredit kartı üzərindən alış-veriş artıq dünyada qəbul olunub. Hətta Avropa ölkələrində siz hər hansı alış-verişi nağd etdikdə qəribə baxışlarla rastlaşırsınız. Çünki nağd pul dövriyyədə çox azdır. Amma Azərbaycanda bu sahədə infrastruktur sonuna qədər qurulmayıb. İnsanları maarifləndirmək üçün stimullaşdırıcı proqramlar da həyata keçirilməyib.
Məsələn, 2004-cü ildə Gürcüstanda bir müddət insanları kartla alış-verişə öyrəşdirməkdən ötrü kredit kartı ilə alınan malların çeki avtomatik lotoreya biletinə çevrilirdi. Hər ay həmin çekin nömrəsi ilə uduşlu tirajlar keçirilirdi. Tirajlarda avtomobildən tutmuş ev əşyalarına qədər insanlar udmaq şansı əldən edirdi. Bu da insanlarda stimul yaradırdı. Azərbaycanda da buna bənzər aksiyalara ehtiyac var. Bu həm satıcılar üçün müəyyən vergi güzəştlərinə, həm alıcılar üçün təşviq proqramlarına şərait yaradar. Yeni qaydayla kartla alış-veriş artaraq dövriyyədə rəsmiləşməlidir. Rəsmiləşmiş dövriyyədən də vergilər artmalıdır".
"Plastik kartların istifadəsini stimullaşdırmaq üçün banklar pul qazana bilər"
Hansı kartlarla alışın həyata keçirilməsinə gəlincə isə, ekspert qeyd edib ki, adi plastik kartlarla da alış-veriş etmək mümkündür: "Bəzi dükanlar artıq bunun yolunu da tapıblar. Kassa aparatlarında həmin dükanın sahibinə və ya yaxınına aid olan plastik kart qoyublar. Burada heç bir qanun pozuntusu yoxdur. Əgər hər hansı bir müştəri spirtli içki alırsa, o kart vasitəsilə ödəniş edir. Nağd şəkildə isə pulu vətəndaşdan alırlar. Biznes elə çevik sahədir ki, bu kimi hallara tez alışır. Plastik kartların istifadəsini stimullaşdırmaq üçün banklar bundan pul qazana bilər. Çünki kartların əldə edilməsi üçün müəyyən xidmət haqqı da var. Azərbaycanın indiki durumunda spirtli içki alan şəxsin plastik kartı yoxdursa, əlavə xərc çəkib onu almağı düşünməyəcək.
Qərarın neqativ cəhəti də o olacaq ki, ev şəraitində spirtli içkilərin satışı artacaq. Bu isə zəhərlənmə hallarına, keyfiyyətsiz malların insanlara satılmasına gətirib çıxaracaq. Tək inzibati yollarla belə qərarların cəmiyyətdə oturuşmasına çalışmaq məncə yanlış yoldur. Ancaq cərimələrlə bu məsələnin yerinə oturmağı mümkün olmayacaq".
Onun sözlərinə görə, yalnız spirtli içkilərin kartla satılması təcrübəsi heç bir ölkədə yoxdur: "Bəzi ölkələrdə bununla bağlı yaş məhdudiyyəti var. Məsələn, Amerikada bu yaş həddi 21, Avropa ölkələrində isə 18-dir. Bundan əlavə, vaxt məhdudiyyəti də mövcuddur. Məsələn, Rusiyada axşam saat 22:00-dan sonra spirtli içkilər satılmır. Bəzi ökələrdə isə xüsusiləşdirilmiş dükanlar var. Orada da keyfiyyətə nəzarət edirlər. Yəni məhz dövriyyəyə nəzarət etmək üçün bunu tətbiq edən ölkə yoxdur".
"Plastik kartla alış-veriş dövriyyənin necə olduğunu müəyyənləşdirəcək"
Millət vəkili Vahid Əhmədov da "Qafqazinfo"ya açıqlamasında yeni qaydaların vergidən yayınmanın qarşısını alacağını vurğulayıb: "Müəyyən sexlər var idi ki, orada bu yayınma hallarından istifadə edirdilər. Uçotsuz şəkildə içkini aparıb-gətirirdilər. Bu sahədə hesabat aparmaq çətin idi. İçkilərin hamısı kassadan keçmirdi. İndi isə ancaq plastik kartla alış-veriş olacağı üçün dövriyyənin necə olduğu bilinəcək. Ümumiyyətlə isə, dünyada alış-veriş plastik kartlarla həyata keçirilir. İnsanlar ciblərində heç vaxt nağd pul saxlamırlar. Getdikcə Azərbaycanda da belə olacaq. Son vaxtlar isə insanlar kredit kartları alış-verişi çox edirlər. Bu həm nağdlaşmanı aradan götürür, nağd pul kütləsinin cibdə saxlanılmasına məhduduyyətlər qoyulur. Pul daha çox dövriyyədə olur".
Milli.Az
