ABŞ-da Donald Trampın prezident seçilməsindən sonra
Vaşinqtonun İsrail siyasətinin necə olacağı məsələsi
düşündürücüdür. Çünki Obama Administrasiyası dönəmində Təl-Əvivlə
ciddi soyuqluq yaranmışdı. Xüsusilə Fələstinin BMT tərəfindən
tanınması və İranla nüvə sazişinin imzalanması ikitərəfli
münasibətlərin buzlaşmasına gətirib çıxardı. Hətta Obama və
İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahunun söz atışması da diqqətdən
qaçmadı. Bunun fonunda Amerikada Trampın gözlənilməz qələbəsi də
suallar yaradır.
Publika.az-ın təhlilində də Trampın məhz
Amerikanın idarə olunmasında xüsusi paya sahib yəhudi lobbisinin
dəstəyi ilə qələbə qazandığı qeyd olunur.
“Dərin müharibə”də qələbənin sirri: yeni prezident devriləcəkmi?
- TƏHLİL
“Trampın triumf”u, Amerika yeni prezidentini “dörd ağ atın qoşulduğu arabada” qarşılayır, Roma imperiyasında qalib sərkərdənin qarşılandığı kimi.
Bu baxımdan, “Tramp Amerikasının İsraillə buzları əridəcəkmi?”
sualı önə çıxır.
Milli Məclisin deputatı Fazil Mustafa Publika.az-a
açıqlamasında deyib ki, ABŞ-İsrail münasibətləri Obama
dövründəkindən daha yaxşı olacaq: “Lakin bu da həqiqətdir ki,
istənilən Amerika prezidenti İsraillə yaxşı münasibətlər saxlamağa
məhkumdur. Çünki ABŞ-da yəhudi lobbisinin gücü böyükdür. Ola bilsin
ki, müəyyən məsələlərdə hansısa anlaşılmazlıqlar olsun. Lakin bu
iki ölkə strateji müttəfiqdir və ABŞ öz müttəfiqinə hər cür yardımı
edir. Bu baxımdan, kardinal dəyişikliklər gözlənilmir”.
Fələstin məsələsinə gəlincə, F. Mustafa qeyd edir ki, Amerikanın
buna özünəməxsus yanaşması var: “İsrail Fələstin məsələsini
həll etmək istəməyəndə Amerika da ona dəstək verən qismində
görünmək istəmir”.
Böyük ehtimalla, Tramp Amerikasının ayağı İsrailə düşərli olacaq.
Artıq Təl-Əvivin aktiv siyasi gedişlər etməsi, xüsusilə bölgədə
Türkiyə ilə münasibətlərini yaxşılaşdırması prosesi müşahidə
olunur. Bir neçə gün öncə İsrail 6 illik fasilədən sonra Türkiyəyə
ilk səfir təyin etdi. Bir neçə ay öncə isə “Mavi Mərmərə”
hadisəsinə görə Türkiyədən üzr istəyərək, təzminat ödəməyə
razılaşdı.
Hələ o vaxt bunun səbəbləri haqda yazarkən qeyd etmişdik ki;
“Qərbin regionda müttəfiqi hesab olunan İsrailin Türkiyə və
Rusiya ilə eyni “qədəri” paylaşması maraq doğurur. Təbii ki,
Fələstinin bir çox Qərb ölkəsi tərəfindən tanınması, BMT-də qəbul
edilməsi, Qəzzada demoqrafik dəyişikliklərə Avropadan sərt
təpkilərin gəlməsi Təl-Əvivi qane edə bilməzdi. İsrailin “vurulmuş”
Rusiyaya qucaq açmasının arxasında bu inciklik də dayanırdı.
Əslində, Qərbin Fələstinin tanınmasını sürətləndirməsinin səbəbləri
sırasında Təl-Əvivin "rus simpatiyası" da olmamış deyildi. Lakin
İsrailin Türkiyə qarşısında geri çəkilməsi bu kontekstdə maraq
doğurur. Axı, Təl-Əviv Romada Türkiyənin qalibiyyətinə deyil,
“Qəzzanın xilasına” imza atmışdı. Məhz bu amil hər şeyin “üç
muşketyorun” – Ankara-Təl-Əviv-Moskva – kardinal ordusuna qarşı
mübarizəsindən ibarət olmadığını ortaya çıxarır. İsrailin “Qəzzanın xilası” anlaşmasına imza atmasının
arxasında enerji amili dayanır. Romada əldə olunan razılaşmada
İsrail qazının Türkiyə üzərindən Avropaya çıxarılması məsələsi də
öz əksini tapıb. Xəritədə marşrutu izlədikdə İsrail qazının
Türkiyəyə çıxışı üçün mütləq Suriya torpaqlarından keçməsinin lazım
olduğunu görmək olar. İndiki şəraitdə bu, mümkünsüz görünür.
Deməli, qarşıdakı dövrdə Suriyada terrora son qoyulmalı və təbii
qaz marşrutunun təhlükəsizliyi üçün sabitlik təmin olunmalıdır.
Görünən odur ki, İsrail onu güclənməyə qoymayan Qəzza məsələsində
qeyri-müəyyən tarixə qədər güzəştə gedərək, Avropanın qaz bazarında
payçı olmaq istəyir. Digər tərəfdən, Türkiyə ilə anlaşma Qəzza
problemini İsrailə qarşı kart kimi istifadə edən İranı oyundan
kənarlaşdırmaq planının bir hissəsidir”.
Qərbin planlarına qarşı Türkiyə-Rusiya-İsrail birliyi – TƏHLİL
Görünür, Təl-Əviv eyni siyasəti davam etdirir və Obamanın
gedişindən sonra bu daha da aktiv olacaq.
F.Mustafa qeyd edir ki, İsrail-Türkiyə münasibətlərinin yaxşı
olması Azərbaycana xeyir edəcək: “Çünki bizim hər iki ölkə ilə
qarşılıqlı maraqlarımız var və onlar arasındakı gərginlik bizə sərf
etmir. Bu baxımdan, İsrailin Türkiyə ilə əməkdaşlığa köklənməsini
alqışlamalıyıq”.
Və burada Azərbaycan faktoru aydın şəkildə görünür. Təbii
ki, Türkiyə-İsrail gərginliyi Bakıya sərf etmir. İndi isə bölgədə
kartlar dəyişir. Benyamin Netanyahunun bu ilin sonunda Azərbaycana
rəsmi səfərə gəlməsi də bu kontekstdə diqqət çəkir. Bu səfərin ana
xəttində İran amilinin dayanması da ayrıca məsələdir.
İran prezidenti Həsən Ruhaninin bu həftənin sonunda Ermənistana
səfər edəcəyi isə bölgədə yeni siyasi proseslərin yarandığını
deməyə əsas verir.
Siyasi ekspert Elxan Şahinoğlu bu iki səfəri belə şərh edir:
“İrəvan əlindən gələn hər şeyi edəcək ki, səfər uğurlu keçsin,
müxtəlif sazişlər imzalansın. İran prezidenti iki dəfə Azərbaycana
rəsmi səfər edib, Ermənistanda isə hələ bir dəfə də
olmayıb.Tehranda anlayırlar ki, Həsən Ruhaninin Ermənistana səfəri
Azərbaycanda haqlı narazılıq doğuracaq. Məni dəfələrlə iranlı
diplomatlara demişəm ki, Tehran Azərbaycanla səmimi münasibətlər
qurmaq istəyirsə, Ermənistan siyasətinə göz gəzdirməlidir. Onların
ənənəvi cavabı var: “Siz də İsraillə sıx əməkdaşlıq edirsiniz”. Bu
fikri ortaya qoyduğum arqumentlərlə heç zaman qəbul etmədim. Yaxşı,
Azərbaycan İsraillə əməkdaşlıqdan imtina etsə, İran da Ermənistanla
əməkdaşlıqdan imtina edəcəkmi – sualına isə konkret cavab
vermirlər. Deyirlər ki, İran bütün qonşularla, o cümlədən
Ermənistanla normal münasibətlərə malik olmaq istəyir. Demək,
İsrail bəhanədir. Ancaq iranlı diplomatlar hər dəfəsində bunu da
deyirlər: “Azərbaycanın yeri bizim üçün başqadır, Terhan Azərbaycan
və Ermənistanla müqayisədə Sizə üstünlük verir”. Bunun belə
olub-olmadığına inanmamız üçün İran prezidentinin Azərbaycanın
ərazi bütövlüyü haqqında Bakıda dediyi fikirləri İrəvanda
təkrarlaması lazımdır”.
F. Mustafa isə hesab edir ki, İsrail baş nazirinin səfəri
ölkələrimiz arasındakı münasibətləri daha da möhkəmləndirəcək.
“Maraqlarımız bölgədə müəyyən dərəcədə üst-üstə düşür. Hərbi
sahədə, kənd təsərrüfatı və sənayedə əməkdaşlığımız inkişaf edə
bilər. Bu sahələr İsraildə inkişaf edib. Hesab edirəm ki,
Netanyahunun səfəri əməkdaşlığın möhkləmlənməsinə töhfə verəcək”, -
deyə o bildirib.
Bütün bunların fonunda İsrailin aktiv siyasətə keçdiyi diqqət
çəkir. Hesab etmək olar ki, Tramp Amerikası dönəmində Təl-Əviv
bölgədə əsas oyunçu olduğunu əyani şəkildə sübut etməyə
çalışacaq.
Asif
Xəbərin orijinal ünvanı: http://publika.az/news/nida_tehlil/177176.htmlŞahid olduğunuz hadisələrin video və ya fotosunu çəkərək bizə göndərin: 0552252950 (Whatsapp)