Azərbaycan sosialyönümlü dövlət olaraq bölgədə ilk
sırada qərarlaşır. Xüsusilə son 15 il ərzində ölkənin karbohidrogen
ehtiyatlardan əldə etdiyi gəlirin əsas hissəsi vətəndaşların sosial
durumunun yaxşılaşdırılmasına, yeni iş yerlərinin açılmasına,
yaşayış səviyyəsinin yüksəldilməsinə yönəlib. Hər il dövlət
büdcəsinin əhəmiyyətli hissəsi də məhz sosialyönümlü layihələrə
yönləndirilir. Hətta dünya iqtisadiyyatında böhranın davam etməsi
fonunda belə Azərbaycan dövləti hər zaman öz vətəndaşına yönəlik
sosial rifahın artırılması siyasətini dəyişməyib.
Bu gün dünya iqtisadiyyatındakı problemlər, xüsusilə dolların milli
valyutalara nisbətdə güclənməsi obyektiv səbəblərdən Azərbaycan
iqtisadiyyatına da təsirsiz ötüşməyib. Lakin buna rəğmən vətəndaşın
rifahının stabil səviyyədə saxlanılması və inkişafı istiqamətində
siyasət davam edir. Prezident İlham Əliyev də bəyan edib ki,
2017-ci il dövlət büdcəsi sosialyönümlü olacaq və bütün sosial
layihələr büdcədə öz əksini tapacaq.
Məhz bu siyasətin nəticəsidir ki, son bir ildə dolların manata
nisbətən güclənməsinə baxmayaraq, ölkədə qiymətlərə nəzarət
güclənib. Təsadüfi deyil ki, dünyanın müxtəlif ölkələri ilə
müqayisədə Azərbaycan yaşayış üçün ən ucuz ölkələr reytinqinə daxil
olub.
Bu ilin iyun ayında açıqlanan reytinqdə qida, daşınmaz əmlakın
kirayəsi, restoranda orta hesab, taksi və ictimai nəqliyyatın
qiyməti, asudə vaxtın keçirilməsi, mobil telefonla danışıq və
kommunal ödənişlərin qiymətlərinə görə 122 ölkə
sıralanıb. Azərbaycan reytinqdə ən ucuz olan ölkələr sırasında 9-cu
yerdə qərarlaşıb. Bu, dünya üzrə ümumi göstəricilərdir. Göründüyü
kimi, dövlətin sosialyönümlü siyasəti dünya ölkələri ilə müqayisədə
daha aydın görünür.
Qeyd: reytinq cədvəlində Azərbaycandan öndə yer alan
Gürcüstan, Qazaxıstan, Ukrayna kimi ölkələrdə son 5 ayda iqtisadi
çətinliklər artıb. Xüsusilə Gürcüstanda və Ukraynada qiymətlərin
artdığı deyilir.
Kommunal ödənişlər: noyabrın 28-də Tarif Şurasının
elektrik enerjisi və təbii qazla bağlı yeni tarif tənzimlənməsi
barədə qərarı fonunda yuxarıda qeyd olunan reytinq cədvəli diqqət
çəkdi. Azərbaycanda kommunal ödənişlərin qiymətinin aşağı olduğu
dünya üzrə aparılan araşdırmalarda öz əksini tapır. Ölkə əhalisi də
indiyə kimi bunu öz həyatında hiss edib.
MDB üzrə qiymətlər
MDB ölkələri üzrə Azərbaycan kommunal ödənişlərin qiymətinə görə,
ən aşağı pillələrdə yer alır. Misal üçün, Rusiya, Qazaxıstan,
Belarus, Ukrayna, Türkmənistan və Ermənistanda təbii qazın və
elektrik enerjisinin qiyməti Azərbaycanla müqayisədə 2 və üç dəfə
yüksəkdir. Belə ki, adıçəkilən ölkələrdə elektrik enerjisinin 1
kilovatı 20-55 qəpik, təbii qazın bir kubmetri isə 20-60 qəpik
arasındadır. Avropa ölkələrində isə kommunal ödənişləri sözün əsil
mənasında “kəllə-çarxa” çıxır.
Avropada illik kommunal ödənişlər 3 min
avrodur
Qərbi Avropa (Fransa, Almaniya və Böyük
Britaniya): Bu ölkələrdə orta hesabla 4 nəfərlik ailə bir
il ərzində elektrik sərfiyyatına görə, ən optimal halda 1200 avro,
su sərfiyyatına görə 1000 avro, təbii qaz sərfiyyatına görə isə
800-100 avro ödəniş verir. Azərbaycanda isə il ərzində sudan
istifadəyə görə maksimum 80-100 manat, elektrik enerjisinə görə
300, təbii qaza görə isə 80-100 manat ödənilir. Avropada suyun 1
kubmetrinin qiymətinin 8 avro civarında olması da müqayisənin
miqyasını aydın şəkildə göstərir.
Avropa İttifaqı: Ümumilikdə ittifaq ölkələrində
kommunal ödənişlər olduqca yüksəkdir. Buna baxmayaraq, birbaşa
əhalinin ziyanına olan sərt qaydalar mövcuddur. Misal üçün,
insanlar istifadə etmədiyi kommunal xidmətlərə görə də ödəniş
edirlər. Yaxud həm soyuq su, həm də artezian suyuna görə ayrı-ayrı
ödəniş verilir.
Avropada elektrik enerjisinin 1 kilovatının minimal qiyməti 0.50
avro, su 0.55-0.60 avrodur.
700 dollar ver, yoxsa evinə polis gələcək
Amerika: bu ölkənin kommunal ödənişləri ştatlara
görə dəyişsə də, ümumi göstəricilər olduqca yüksəkdir. Ümumilikdə,
ölkə üzrə 1 kilovat elektrik enerjisi 0.88 dollardır. Hər ailə
elektrik enerjisinə ayda təxminən 300 dollar ödəniş edir. Su
sərfiyyatında bu məbləğ 280 dollardır. Hesablamalara görə, ən
qənaətcil Amerika ailəsi ayda kommunal ödənişlərə 700 dollar pul
xərcləyir. Ən pis tərəfi isə ödənişin gecikdirilməsidir. İnsanlar
kommunal ödənişləri yalnız 5 gün gecikdirə bilərlər. 5 gündən sonra
hər gün üçün 30 dollar cərimə yazılır.
Bütün bunların fonunda Azərbaycanda kommunal ödənişlərinin nə
qədər aşağı olduğu bir daha aydın olur. Təbii ki, əsas səbəb
dövlətin sosialyönümlü siyasətidir. Misal üçün, Avropada kommunal
ödənişləri etməyən vətəndaşın evinə polis əməkdaşları gəlir.
Azərbaycanda isə reallıq budur ki, kommunal ödənişlərin
gecikdirilməsi halları baş verir. Bəzən bu, aylarla baş versə belə
vətəndaşın işığının, qazının, yaxud suyunun kəsilməsi halları nadir
hallarda baş verir.
Bəs Taarif Şurasının qərarından sonra nə dəyişdi?
Doğrudanmı inkişaf etmiş ölkələrlə müqayisədə Azərbaycanda vəziyyət
süni şəkildə təqdim edildiyi kimi “çətindir”?
Qərar: 2017-ci il yanvarın 1-dən etibarən il
ərzində təbii qaza görə illik istehlak həcmi 1500 kubmetrdən çox
olan abonentlər üçün müəyyən olunmuş limitdən sonrakı sərfiyyat 20
qəpikdən hesablanacaq. Bu həddə qədər olan sərfiyyat isə əvvəlki
qaydada 10 qəpikdən hesablanacaq.
Elektrik enerjisində 1 kilovat da əvvəlki kimi 7 qəpikdən
hesablanacaq. Aylıq istehlak həcminin 250 kilovat/saatdan çox olan
hissəsi üçün isə 11 qəpik olacaq.
Göründüyü kimi, bu qərar vətəndaşların sosial durumu ilə
uzlaşdırılıb və əslində, ciddi dəyişiklik yoxdur. Dövlət bu
məsələdə də diqqəti vətəndaşın rifahına yönləndirib.
Rəsmi statistikaya görə, əhali abonentlərinin 62 faizinin illik
təbii qaz istehlakının həcmi 1500 kubmetrdən aşağıdır. Diferensial
tariflərin tətbiqi nəticəsində həmin abonentlərin, o cümlədən bu
kateqoriyaya aid olan aztəminatlı ailələrin təbii qaz üzrə
ödənişlərində artım olmayacaq.
Eyni vəziyyət elektrik enerjisinin ödənişinə də aiddir. Belə ki,
əhali abonentlərinin 72 faizinin aylıq istehlak həcmi 250
kilovat-saatdan az olduğu üçün, diferensial tariflərin tətbiqi
həmin abonentlərə, o cümlədən bu kateqoriyaya aid olan aztəminatlı
ailələrə təsir göstərməyəcək. Yeni qiymətlər böyük evlərə və
obyektlərə sahib olan şəxslərə qismən təsir edəcək.
Lakin burada xüsusi olaraq bir məqam qeyd olunmalıdır:
sənaye müəssisələri üçün elektrik enerjisinin tarifləri daha aşağı
səviyyədə müəyyən edilib. Bu addım ölkədə qiymət artımına yol
verməmək məqsədi daşıyır.
Qərarın məqsədi: O faktdır ki, Azərbaycanda
kommunal xidmətlərin ifrat istifadəsi halları mövcuddur. Xüsusilə
böyük obyektlərdə elektrik enerjisinin sərfiyyatına diqqət
yetirilmir və bu, ümumilikdə dövlətin enerji ehtiyatlarına
ziyandır. Bütün dünyada hazırda tətbiq olunan qənaət prinsipi
baxımından, Azərbaycanda da bunun tətbiq olunması zəruri hesab
oluna bilər. Bu qərar hər şeydən öncə təbii qazın və elektrik
enerjisinin sərfiyyatında qənaət prinsipinə əməl olunmasına
yönəlib. Təbii ki, qənaət prinsipi vətəndaşın xeyrinə olduğu kimi,
ümumilikdə dövlətin də xeyrinədir.
Digər tərəfdən, tarif dəyişikliyinin əhalinin sosial müdafiəyə
ehtiyacı olan həssas təbəqələrinin istehlak xərclərinə dolayı
təsirlərinin kompensasiyası məqsədilə dövlət büdcəsi hesabına
tədbirlərin görülməsi nəzərdə tutulur.
Bu məsələdə də vətəndaşın sosial rifahının əsas prinsip olaraq
qəbul edilməsi diqqətdən qaçmamalıdır. Sadəcə olaraq, hər kəs bir
daha qənaət edərək, həm özünə, həm də dövlətə xeyir verməlidir.
Asif
