SSRİ dövründə Xəzər dənizi yox ola bilərdi. Çünki
1952-ci ildə İosif Stalin Xəzərin qurudulması haqda plan
hazırlamışdı. Ümumiyyətlə Sovet hakimiyyətində olduqca qəribə və
mümkünsüz görünən layihələr mövcud olub. Misal üçün, Qazaxıstan və
Mərkəzi Asiyada kənd təsərüfatının inkişafı məqsədilə Sibir
çaylarının axınını dəyişdirmək kimi fikir olub. Lakin Xəzər
dənizinin qurudulması planının daha çox qlobal miqyasa malik olduğu
deyilir. Çünki Xəzərin qurudulması fikirləri Stalindən də qabaq
mövcud olub.
Publika.az xəbər verir ki, 1906-cı ildə Xəzərin
qurudulması üçün hətta müsabiqə də elan edilib. 1909-1912-ci
illərdə ilk işlərə də başlanılıb, lakin vətəndaş müharibəsi buna
imkan verməyib. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulandan sonra bu
məsələ yenidən gündəmə gəlib.
Stalinin planı
1949-cu ildə Xəzər dənizinin sahildən 40 kilometr ərazisində neft
quyusu qazıldı. Bu, SSRİ-nin açıq dənizdəki ilk neft quyusu idi.
Polad dirəklərin üzərində Neft Daşları şəhərinin inşası
planlaşdırılırdı. Lakin məlum oldu ki, çoxkilometrli eskadaların
tikintisi baha başa gələcək və bunu yalnız dayaz yerlərdə tikmək
mümkündür. Həmin vaxt Xəzər dənizi SSRİ-də neft çıxarılan yeganə
yer idi, Qərbi Sibir yataqları hələ açılmamışdı. Buna görə də
dənizdən neft çıxarmanı intensivləşdirmək məsələsi gündəmə gəldi.
Və 1952-ci ildə Stalin Xəzər dənizini tamamilə qurutmaq layihəsini
hazırladı.
Plana görə, Xəzər dənizi tamamilə qurudulmalı, dənizə axan Volqa
çayının axını Şimali Qazaxıstana tərəf yönəldilməli, Kür çayı isə
doldurulmalı idi.
Layihə niyə baş tutmadı?
1952-ci ildə SSRİ daxili işlər nazirinin birinci müavini olmuş və
Volqa-Don kanalının tikintisinə nəzarət etmiş İvan Serov
memuarlarında Stalinin layihəsinin detalları haqda yazır.
Stalin Xəzərin qurudulması ilə bağlı təklif və hesablamaları
hazırlamağı Serova tapşırır. Lakin müzakirə zamanı məlum olur ki,
suyun aparılması üçün kanallar tikmək lazım olacaq və bunun üçün
4-5 il zaman, eləcə də 10 milyard rubl pul lazımdır. Bu, çox bahalı
və səmərəsiz idi. Həmçinin, aydınlaşdı ki, Xəzərin tamamilə
qurudulması mümkün deyil, çünki çəkilən suyun yerini yağış suları
yenidən dolduracaq. Bunu bəlkə də texnologiya vasitəsilə həll etmək
mümkün olardı, amma hidroloqlar prosesin 16-17 il çəkəcəyini
deyirdilər. Onların fikirlərini dinləyən Stalin deyir: “Güman ki,
bu, lazım deyil”.
Layihə tez unuduldu və yalnız 1990-cı illərdə üzə çıxdı. Həmin vaxt
artıq arxivə göndərilən SSRİ-nin keçmiş neft sənayesi naziri
Nikolay Baybakov bunu ötəri yada saldı. SSRİ dağılandan sonra
mütəxəssislər “nə yaxşı ki, ağıllı insanlar bu dəlisov layihənin
həyata keçməsinə imkan vermədilər” deyə qeyd edirlər.
Asif
