Erebler Bakiya uz tutdular

Bu sefer heqiqeten de, gozlenilmez oldu ve postsovet mekani ile yanasi, Yaxin ve Orta Serqde "diplomatik surpriz" sayildi.

Prezident Ilham Eliyevin Seudiyye Erebistani Kralligina seferi bolgedeki guc nisbetlerinin deyiseceyinden ve hemin deyisikliklerde, geosiyasi landsaftin yenilenmesinde Bakinin xususi yer tutacagindan xeber veren hadise sayila biler.
 

Er-Riyadda Azerbaycanin dovlet bascisini Seudiyye Erebistaninin krali Salman ibn Ebduleziz El Seud qarsiladi.


 

Resmi aciqlamada bildirilir: "Sohbet zamani Azerbaycan ile Seudiyye Erebistani arasinda ikiterefli munasibetlerin hazirki seviyyesinden memnunluq ifade olundu, emekdasligin inkisafi baximindan bu seferin ehemiyyeti yuksek qiymetlendirildi. Islam olkeleri arasinda qarsiliqli anlasmanin ve faydali emekdasligin inkisafinin vacibliyi vurgulandi. Olkelerimizin beynelxalq teskilatlar cercivesinde feal emekdasliq etdiyinin ve bir-birine qarsiliqli destek verdiyinin qeyd olundugu gorusde iqtisadi, xususile neft-qaz, turizm, kend teserrufati sahelerinde, elece de biznes daireleri arasinda emekdasligin genislendirilmesi perspektivleri, qarsiliqli sermaye qoyulusu ile bagli meseleler muzakire edildi. Gorusde Seudiyye Erebistaninin Ermenistan-Azerbaycan, Dagliq Qarabag munaqisesinin olkemizin erazi butovluyu cercivesinde, sulh yolu ile helline terefdar oldugu vurgulandi".
 

Bu, prezident ve kralin gorusu ile bagli sirf resmi beyanatdir. Amma hemin beyanatin setiralti menalari oradaki sozlerden daha coxdur ve musahide olunan meqam da Yaxin Serqde formalasmaqda olan yeni veziyyetin ilkin merhelelerinden biri sayila biler.
 

Xaosdan qurtulus yollarinin axtarisi
 

Suriyada illerden beri davam eden vetendas muharibesi, Iraqdaki veziyyetin daha cox xaosa yaxinlasmasi, ISID tehlukesinin hele de cox real qalmasi, en sonda da Yemendeki muharibe Yaxin Serqi hadiselerin bir-birini caparaq qamciladigi ve ilk baxisdan hec bir prosesin hec kime tabe olmadigi bolgeye cevirdiyini gosterir. Amma butun bunlar sadece, ilk baxisdan beledir.
 

Azerbaycan prezidentinin Er-Riyada seferi de Bakidan daha cox, seudilere gerekdir ve bunun da sebebleri az deyil.

Iranin heyata kecirdiyi nuve proqraminin dayandirilmasinin muqabilinde Tehranin ona qarsi tetbiq edilen sanksiyalardan qurtulmasi ile bagli Lozannada aparilmis danisiqlarda ilkin anlasmalarin elde olunmasi regionda quvveler nisbetini deyisir.


 

Sanksiyalardan canini qurtarmaga ve beynelxalq tecridden qurtulmaga hazirlasan Iran xam nefti ile tebii qazini dunya bazarlarina boyuk hecmlerde cixarmaqla yanasi, iqtisadiyyatina neheng hecmde investisiyalar celb etmeye can atir.
 

Tehran terefdaslari ile elaqelerini aktivlesdirmekle yanasi, qonsu dovletlerle elaqelerini daha da intensivlesdirmek niyyetindedir.

Sanksiyalarin legvi Iran kapitalinin Tehrani maraqlandiran ve diqqetini ceken bazarlara axinini sertlendirdiyinden Baki cenub qonsumuz ucun ciddi ehemiyyet kesb edir.
 

Seudiyye Erebistani ise bundan narahatdir, cunki bolgede Er-Riyadla Tehran arasinda qarsidurma onillerden beri davam edir. Indiki seraitde Tehranin dayaniqli, aktiv biznes terefdaslari sirasinda Azerbaycanin ilk siralarda durmasi ehtimali seudileri razi sala bilecek variant deyil.


 

Iranin Behreyn, Oman, Iraq, Livan ve Suriyadan sonra Yemende de movqelerini mohkemlendirmesi, husilerden yararlanaraq Sena ve Edeni ele keciren birlesmelere birbasa tesir imkanlarina yiyelenmesi Seudiyye Erebistaninin geosiyasi maraqlarina birbasa zidd, hetta seudilerin tehdid saydiqlari meseledir.

Iranin sie passionarligini bolgeye yaymaq ve bu minvalla da Qerbin, xususile de ABS-in dayaqlarini laxlatmaq, Israilin movqelerini zeifletmek meqsedile Erebistan yarimadasi ile Fars korfezi olkelerindeki sie azliqlari "huquqlarin mudafiesi" herekatina sovq etmesi, tebii ki, bolge dovletlerindeki sunni hakimiyyetleri qiciqlandirir.

Seudiyye Erebistaninin geosiyasi qarsidurmaya dini motivlerin toxundugu bir veziyyetde Iranin tesir ricaqlarinin guclenmesini laqeydlikle seyr edeceyini dusunenler yanilardilar ve bu sebebden de Er-Riyad Yemendeki durumun Irana meylli husilerin tam nezaretine kecmesine imkan vermemek ucun qonsu olkede "ekstremistler"in movqelerini evvelce bombaladi, sonra da yaratdigi koalisiyanin qosunlarini serhedden kecirerek Yemene yeritdi.
 

Koalisiyaya Pakistan ve Misirin qatilmasindan sonra Turkiye prezidenti Receb Tayyib Erdoganin Yemen olaylari ile bagli Tehranin unvanina sert beyanatla cixis etmesi de Ankara ve Bakinin alyansinin formalasmasina calisan seudilerin aktivliyini artirib.


 

Daha dogrusu, Yemenle bagli koalisiyaya Azerbaycanin qatilmasina umid etmeyen Seudiyye Erebistani Bakidan siyasi ve diplomatik destek gozleyir.

Bu da olmazsa, Bakidan "Yemen meselesi"nde Tehranin "yaninda olmamaq" istenilir.

Seudiler onu da istisna etmirler ki, sanksiyalarin legvi ve beynelxalq tecridin aradan qaldirilmasindan sonra Iran simal qonsusu Azerabycanla daha eqoistcesine, xudpesendlikle davranmaq fikrine duser.
 

Baki hadiselerin bele inkisaf mecrasina yol vermemek ucun seudilerin diplomatik fealligini qebul edir ve yasananlari izlemek, hadiselerin axarinda olmaq evezine, hadiseleri idare etmeye ustunluk verir.


 

Mehz bu sebebden Ilham Eliyevin Er-Riyada seferi operativ sayilmalidir.

Sozsuz ki, Baki Tehranla munasibetlerini her hansi formada serinlesdirmek, temaslari gerginlesdirmek niyyetinde deyil ve Azerbaycanin bele addimlar atmaq fikri yoxdur.

Eksine, resmi Baki Tehrani muxtelif layihelere celb etmek, habele Iranin neft ve tebii qazinin Avropa bazarlarina cixarilmasinda tranzit olke rolunu oynamaga hazirdir.
 

Tehran tebii qazini Iraq ve ya Turkiye erazisinden de kecirerek avropalilara sata biler, ancaq bu variantlarin her ikisi Azerbaycanin teklifleri ile muqayisede xercler ve risklerle zengindir.
 

Iraq istiqameti olduqca risklidir: bu olkenin simali hele de ISID-in nezaretindedir. Tebii, ISID hemin bolgeden vurulub cixarilacaq, amma terrorcular mehv edilenden ve ya qovulandan sonra Iraqin simal bolgelerinde yerli sunni ve sie erebler, kurdler, yezidler, turkmenler arasinda anlasmanin elde olunacagi, en baslicasi ise Bagdaddaki merkezi hakimiyyetin veziyyeti tam kontrolda saxlayacagi cox boyuk subheler doguran ehtimallardir.

Iraqin simalindaki Kurdustan Muxtariyyeti hec bir halda Bagdaddaki hakimiyyetin gosterislerini ISID-e qederki dovrde oldugu kimi "alayarimciq" yerine yetiren deyil. Daha pisi, kurdler umumiyyetle, Bagdada tabe olmaq istemirler.


 

Iranin da tebii qaz ve ya neft boru kemerlerini Iraqda kurdlerin kontrolundaki erazilerden kecirmeye razilasacagini dusunmek sadelovhlukdur.

Turkiye istiqametine geldikde - Iran yeni boru kemerleri insa etmeli, marsrutlari ise salmalidir. Butun bunlari etmeden Iran qazini Avropa Birliyine catdirmagin en ucuz, serfeli ve risksiz variantlari realliqda TANAP ve TAP marsrutlaridir.

Baki bunu deyir, Tehran da anlayir.

 

Cenubi Qafqaz ve Dagliq Qarabag
 

Iran illerdir ki, Dagliq Qarabag munaqisesinin dinc danisiqlar yolu ile nizamlanmasina yonelmis prosesde vasiteci rolunu oynamaq isteyir. Turkiye de bu istekdedir.

"Altiliq" ve Iran arasinda Lozannada elde olunmus razilasmadan sonra Tehranin Cenubi Qafqazda aktivleseceyi, xususile de Dagliq Qarabag munaqisesi kontekstinde cehdlerini artiracagi subhesizdir.

Hem de Iran bolgede ABS, Rusiya ve Turkiyenin olaylara tesir imkanlarinin arealini azaltmaga, ciddi ve boyuk geosiyasi guc oldugunu xatirlatmaga calisacaq.

Resmi Baki hadiselerin bele yonde inkisafini soyuqqanliqla gozleyerek mumkun risklerle barismaq evezine qabaqlayici addimlar ataraq Tehranin ehtimal edilen fealliginin qarsisina ferqli arqumentler qoymaq ucun hazirliq gorur.

Azerbaycanla Seudiyye Erebistani arasindaki siyasi dialoqun aktivlesmesi bu baximdan dusunulmus addim sayilmalidir.

 

Er-Riyadin istekleri
 

Iranla munasibetleri hedsiz derecede gerilse de, Seudiyye Erebistani temkinle davranir. Eslinde, basqa cur ola da bilmez: Tehranla Er-Riyad bolgenin iki "agir cekili oyuncular"idir ve onlar Turkiye ile Israilin regional siyasi mustevide tesir dairesini genislendirmek cehdlerini az qala istehza ile musahide edirler.

Fars Korfezi monarxiyalarina, habele Simali Afrika dovletlerine ve Yaxin Serqdeki olkelere Seudiyye Erebistaninin tesir vasitelerinin gucu, Er-Riyadin cekisi ve nufuzu danilmazdir.


 

Bununla bele, Iranin da istisnasiz olaraq, butun regional meselelerde soz sahibi olmasi, hetta ekser hallarda ssenari muellifi kimi cixis etmesi de faktdir.

Seudiyye Erebistani Iranla geosiyasi qarsidurmasinin "sie passionarliginin sunni muhafizekarligi ile toqqusmasi" kimi qeleme verilmesinin eleyhinedir ve Qerbdeki belli dairelerin bele cehdlerini zerersizlesdirmek ucun Azerbaycani ideal terefdas sayir.

Iranin simal qonsusu, dil, tarix ve medeniyyet baximindan Irana en yaxin dovletlerden biri, en baslicasi ise ehalisinin ekseriyyeti sieler olan Azerbaycanla cox six terefdasliq ve emekdasliq Seudiyye Erebistani ucun Qerbdeki islamofob, psevdoanalitik merkezlerin "baxin, sie Irani ile sunni Seudiyyesi uz-uze gelibler" beyanatlarini puc edecek arqumentler arasinda ehemiyyet kesb edecek.

Ereb ruhlu neft pullari
 

Islam Inkisaf Bankinin rehberi Ehmed Mehemmed Elinin Ciddede Azerbaycanin dovlet bascisi ile goruse can atmasi ve danisiqlar aparmasi da texminlenen hadisedir.

10 ilden beri Azerbaycanda muxtelif layiheleri maliyyelesdiren IIB Baki ile terefdasligi bundan sonra defelerle aktivlesdirmek niyyetinde oldugunu aciq bildirib.

Dunya bazarlarinda xam neftin ucuzlasdigi ve Azerbaycanin da "qara qizil" satislarindan elde etdiyi gelirlerin azaldigi bir dovrde Reuters-in "ereb ruhlu neft pullari"nin, yeni IIB kapitalinin Bakiya axini mentiqi, gerekli meseledir.


 

Bele emekdasliq IIB-e de serfelidir. Qurum pullarini regionda en rentabelli, stabil ve infrastruktur layihelerine xususi onem verildiyi mekana - Azerbaycana yoneltmekle gelirlerini artirmaq, eyni zamanda tesir arealini genislendirmek imkanlarina yiyelenir.

Seudiyye Erebistaninin 7 sirketinin 2002-ci ilden beri Azerbaycan iqtisadiyyatina 370 milyon dollar yatirdigini, ticari ve iqtisadi emekdasliq sahelerinde iki olke arasinda 18 anlasmanin imzalandigini xatirlasaq, Baki seudilerle elaqeleri inkisaf etdirmek ucun boyuk potensiala malikdir.

 

Neft danisiqlari
 

Dunya bazarlarinda xam neftin qiymetlerinin ucuzlasmasinin Seudiyye Erebistanina nece agir zerbeler vurdugunu hesablamaq izafidir. Er-Riyad milyardlarla dollar itirse de, movqeyini deyismir ve ABS-in sist nefti vasitesile ereb monarxiyalarini "yumsaltmaq" siyasetinin fesadlarina regmen, hasilati azaltmir.

Neft qiymetlerinin stabillesmesine can atan Seudiyye Erebistani "qara qizil" hasil eden ve satan olkelerin desteyini almaga can atir. Bu baximdan Azerbaycanla ortaq movqelerin formalasdirilmasi Er-Riyad ucun hec de ikinci dereceli mesele deyil.
 

Ve en nehayet
 

Seudiyye Erebistani sehraliqda yerlesen olkedir ve bu baximdan kend teserrufatinin inkisafi hedden ziyade xercler, investisiyalar teleb eden sahedir.

Seudiler meyve ve terevezi Afrika, Yaxin Serq olkeleri ile yanasi, hetta Cenub-Serqi Asiya, Avropa ve Latin Amerikasindan alirlar. Halbuki Azerbaycan - en teqribi hesablamalara gore - Seudiyye Erebistanina ilde yuz milyonlarla dollarliq meyve-terevez sata biler.


 

Avropalilar ve ya asiyalilardan daha ucuz qiymete, daha yuksek keyfiyyetle.