Oten iki ili - 2013 ve 2014-cu illeri banklar sanki sixilmis veziyyetde basa vurdular. Merkezi Bank terefinden mecmu kapitala qoyulan teleb banklara el-qol acmaga imkan vermedi desek, yanilmariq. Artiq 2015-ci il baslayib. Mecmu kapital telebini odeye bilen banklar yeni maliyye ilinin ilk gunlerindedir, odeye bilmeyenlerin taleyi hele ki, qaranliqdir. Bu arada olkenin bank bazarina daha bir bank geldi - Turkiyenin “Ziraat Bankasi” artiq Azerbaycandadir.Ekspertler 2015-ci ilin bank sektoru ucun ciddi sinaqlarla kececeyini proqnozlasdirirlar
Bir sira ekspertler neftin dunya bazar qiymetinde geden proseslere esaslanaraq 2015-ci ili maliyye cehetden gergin il kimi qiymetlendirirler. Bes Azerbaycanin bank sektorunda durum nece proqnozlasdirilir?
Milli Meclisin Iqtisadi siyaset komitesinin uzvu Eli Mesimlinin sozlerine gore, 2014-cu il Azerbaycanin bank sektoru ucun kifayet qeder gergin kecib: “Evvlce arayissiz kreditler legv edildi. Bu qerar hem ehalinin banklardan asanliqla kredit almaga oyresmis tebeqesine problem yaratdi, hem de daha cox istehlak kreditleri veren banklarin gelirlerine menfi tesir gosterdi. Hemin addim avtomobil kreditlerinin verilmesi sertlerinin de deyisdirilmesi ile musayet olundu. Bu deyisiklik daha cox avtomobil kreditleri vermekle mesgul olan banklarin verdikleri kreditlerin hecmini ve demeli, hem de onlarin gelirlerini ehemiyyetli derecede asagi saldi.
Oten ilin mayindan etibaren Azerbaycanda qorunan emanetler uzre faiz derecesinin maksimum heddi 10%-den 9%-e endirildi. Amma bu addim olkede depozit faizlerinin asagi dusmesine getirib cixrmadi. Eksine, bu addim birbasa qorunmayan emanetlerinn mebleginin artmasina, dolayisi ile ise qorunmayan emanetler 9 faizden yuksek faizle celb edildiyinden, ondan kredit kimi istifade olunduqda hemin sahede faiz derecelerinin bir qeder de artmasina getirib cixartdi. Oten ilin 9 ayinin neticelerine gore, Azerbaycanda fiziki sexslerin emanetleri 6,6 milyard manat (oten ilin sonuna bu mebleg 7 milyard manata yaxin olmusdu), qorunmayan emanetler 3,1 milyard manat, qorunan emanetler 3,4 milyard manat, sigortalanan emanetler ise 1,8 milyard manat, yeni butun emanetlerin 27 faizini teskil edib”.
Ekspertin sozlerine gore, oten il banklarin oz mecmu kapitalini artirmasi istiqametinde gorulen isler de xeyli gerginlik yaratdi: “Azerbaycanda banklarda ve diger kredit teskilatlarinda ehalinin emanetleri uzre vetendasin elde etdiyi gelirler uzre gelir vergisinin tutulmasina qoyulan ve 1999-ci ilden fealiyyet gosteren moratorium 2014-ci ilin sonunda basa catdi. Bununla elaqedar olaraq Vergi Mecellesine duzelisler edildi. Hemin duzelislere esasen, bir bankda emanet uzre alinan faiz gelirlerinin ilde 500 manata qeder olan hissesi gelir vergisinden azad edilib. Ilkin mulahizelere gore, bu gelirler uzre vergi derecesi 10 faiz teskil etmelidir. 2014-cu ilin yanvar-noyabr aylarinda ehalinin banklardaki emanetleri uzre dividendleri 450 milyon manat teskil edib. Azerbaycanda 4.5 milyon nefer (bir neferin coxsayli ematetlerinin olmasi sertile) ematetcinin 7 milyard manata yaxin emateti var.Yeni Azerbaycanda her 1000 nefere 470 emanetci dusur.
Emanetlerin strukturu eledir ki, emanetcilirin 70 faize qederinin illik geliri 500 manatdan asagi oldugundan, hemin vergini vermekden azad olacaq. Ona gore de bu verginin tetbiq edilmesi neticesinde 2015-ci ilde Azerbaycanin dovlet budcesine metbuatda tez-tez rastlasdigimiz kimi 50-55 milyon manat yox, cemi 5-6 milyon manat vesaitin daxil olmasi gozlenilir”.
Dunya bazarinda neftin qiymetinin ucuzulasmasi, bir terefden Azerbaycanin neft amili ile bagli sahelerde gelirlerinin azalmasina getirib cixaracaq, diger terefden ise xarici menbeelerden evvlki kimi asagi faizlerle maliyye resurslari celb etmek imkanini mehdulasdracaq. E.Mesimli bildirir ki, banklarimiz bu amilleri nezere almaqla daxili maliyye menbelerini banka celb etmek istiqametinde stimullasdirici ve musteri celb edilmesini genislendirilmesine xidmet eden elave tedbirler gormelidir: “Nazirler Kabinetinin 2014-cu ilin birinci yarisinin sosial-iqtisadi inkisafinin yekunlarina ve qarsida duran vezifelere hesr olunmus iclasinda, elece de 2015- ci ilin budcesinin tesdiqi ile elaqedar fermanda prezident Ilham Eliyev banklarin faiz dercelerinin asagi salinmasi ve iqtisadiyyatin real sektoruna kredit qoyulmasi isine prioritet verilmesi kimi iki aktual mesele qaldirib. Dusunuruk ki, 2015-ciilde bank sisteminin saglamlasdirilmasi, banklarin kapitallasdirilmasi sahesinde kem-kesirlerin hell edilmesi, banklarin faiz derecelerinin asagi salinmasi ve iqtisadiyyatin real sektoruna kredit qoyulmasi isine prioritet verilmesi sahesinde tesirli tedbirler gorulmelidir.
Iqtisadci ekspert Samir Eliyev hem nikbin, hem pessimist proqnozlar verir. Onun fikrince, neftin dunya bazarinda qiymetlers daha da ucuzlasarsa, bank sektorunu ciddi problemler gozleyir. Yox eger neftin qiymeti artarsa, ekspertin sozlerine gore, banklar bir sira problemlerini hell etmeye muveffeq ola bilecekler: “2014-cu ile muqayisede bu il bank sektorunu bir sira ciddi sinaqlar gozleyir. Bu sektor hazirda temirden cixmis veziyyetdedir. 2013-2014-cu illerde reallasdirilan bir sira tedbirlerden sonra banklar yeni dovr ucun fealiyyete baslamalidirlar. Amma teessuf ki, bu defe umumi iqtisadiyyatda bas verenler helelik munbit serait ved etmir. Hokumet, xususile de Merkezi Bank kredit faizlerini salmagi prioritet elan edib. Banklar da tebii ki, bunu etmek ucun mueyyen addimlar atmalidirlar. Ilk olaraq bu addimlar ondan ibaret olmalidir ki, xaricden ucuz maliyye resursu celb ede bilsinler, daha sonra xerclerini optimallasdirsinlar. Merkezi Bank da oz novbesinde banklara elave resurs vermek imkanlarini artirmalidir. Sohbet merkezlesdirilmis kreditlerin hecminin artirilmasi ve bunun daha genis bank sektorunu ehate etmesine nail olmaqdan gedir”.
S.Eliyevin sozlerine gore, emanet bazarinda da narahatliqlar mumkundur: “Sigortalanan emanetlerin faiz derecesi 9 faize endirilib, diger terefden de emanet faizlerine vergi tetbiq olunmasi planlasdirilir. Bu addimlar ehalinin bazardan qacmasina, emanet qoyulusunun azalmasina, hemcinin faizlerin artmasina getirib cixara biler. Faizlerin artmasi ise oz novbesinde kredit faizlerinin azalmasina engel yarada biler”.
Dunyada bas veren prosesler umumilikde bank sektorunun maliyye imkanlarinin pislesmesine getirib cixara biler. Ekspertin sozlerine gore, bu prosesler Azerbaycanda manati ucuzlasdirarsa, bu, sektora ciddi menfi tesir gostere biler: “Bele olarsa, ehali kutlevi sekilde emanetlerini xarici valyutaya, konkret olaraq dollara cevire, yaxud geri ceke biler. Budce xerclerinin ixtisar edilmesi de elave pul kutlesinin azalmasina getirib cixara biler. Bu baximdan umumilesdirsek, bu qenaete gelmek olar ki, 2015-ci ilde emanet bazarinin artim tempinin azalmasi gozlenilir. Eyni zamanda kredite elcatanligin pislesmesi ehtimali coxdur”.
Kaspi.az
