Bu şəhərdə mənim hərəkət marşurutlarım elədir ki, gündə ən azı 3-4 universitetin qarşısından keçirəm. Saysız-hesabsız tələbələrlə qarşılaşıram. Mənə elə gəlir ki, indiki zamanda tələbələrin nə nağılı var, nə hekayəsi. Testlə imtahan vermək hamsının üstündən xətt çəkib. İnşa yazılar, rabitəli nitqin inkişafı test üsulunun heç bir variantında yoxdur. Hər tələbə bir kəlmədən ibərətdir. O da ya “hə”dir, ya da “yox” . Lap qabaqlar tələbələrin nitqində uzun bir hekayə var idi, danışırdı, danışa bilirdi, indiki tələbələr danışa bilmir, müəyyən bir fikri ifadə etməkdə çətinlik çəkirlər.
Mən günahı test imtahanların üstə yıxmaq istəmirəm. Test bilikləri yoxlayır və dünyəvi bir imtahan formasıdır. Bəla orasındadır ki, il boyu öyrədilən biliklər test üsulu ilə olur. Sanki uşaqlar dərsə yox, testə hazırlaşırlar. Belə olmamalıdır. Müəllimlər şagirdlərə il boyu test üsul-idarəsi üçün təlim-tərbiyə verməməlidirlər. Bütün nöqsanlar ondadır ki, Azərbaycan tədrisi metodikası və əlavə hazırlıq kursları – hamısı testin “hakimiyyəti” altındadır.
Dayanacaqdayam. Ətrafım tələbə ilə dolu. Nitqlərinə fikir verirəm; hamısı xırda, qısa cümlələr. Sanki Azərbaycan dilini indi-indi öyrənirlər. Qulağım çalır ki, yanımdakı tələbələrin biri bu il test imtahanından 630 bal toplayıb. Xırda-xırda danışır. Dilində bir dənə də olsun uzun cümləsi yoxdur. Maraq məni götürür. Tanış oluram. Təbrik etdikdən sonra ilk sualım gecikmir.
- Testi üsulu Azərbaycanda ilk dəfə hansı prezidentin dövründə tətbiq olunub?
Çaşıb qalır. Üzünü gah göyə tutur, gah yerə baxır. Ayağının birinin götürüb birini qoyur. Azca yırğalanır. Şəhadət barmağını dodağının üstə qoyub uzun-uzadı fikirləşir. Sonra qayıdıb mənə deyir:
- Siz onu kağız üzərində test kimi versəniz, mən ona variant tapa bilərəm.
Birdən-birə həmin uşaq mənim gözlərimdə ancaq bir kəlmə zəif söz kimi göründü. Nə mübtədası vardı, nə də xəbəri.
Öyrəndim ki, humanitar fənlər üzrə çalışıb. Keçdim növbəti suala.
- M. Füzulunun “Leyli və Məcnun“ poemasında sufizm hansı detallarla özünü göstərir. Yenə fikirləşir. Yenə göyə, yerə baxır. Ayaqları və əlləri bir yerdə dayanmır. Beynində nəyisə hesablayır. Sonra deyir:
- Müəllim, bu sualın test variantı sizdə varsa, verin mənə, düz variantını tapım.
İndi də mən yerə-göyə baxıram. Ayağımın birini götürüb, birini qoyuram. Əllərimi cibimə salıb çıxardıram.
Gör, test uşaqları nə günə qoyub. Axırda bunlar adi məişət detallarını da testin variantaları ilə tapacaqlar. Hətta gələcəkdə ailə quracaqları qızı da testin variantları ilə müəyyən edəcəklər. Test uşaqların nitqini öldürüb. Onlarda danışıq, təhkiyə, mühakimə, analtik təhlil qaydalarını məhv edib. Daha bu uşaqların nağılları, hekayələri, folklor, lətifələri yoxdur.
Həyəcanlanıram. Nöbəti suala keçirəm. Kaş cavabı söz şəklində adi sadə cümlə ilə mənə deyə biləydi.
- Xəqani Şirvaninin “Qəsideyi–Şinyəsi” nədən bəhs edir və hansı Azərbaycan şairi bu əsərə nəzirə yazıb? Yenə oğlanın gözləri gah yerə, gah göyə dikilir. Bilmir neyləsin? Utansınmı, qızarsınmı və ya sadəcə əllərini mənə “eh” deyib, yelləyib getsinmi?
Test təhkiyəni, mühakiməni, inşanı, yazı qabiliyyətini əlimizdən alıb. Gərək verilən biliklər testə uyğun olmasın, yəni il boyu müəlimlər öz dərslərini normal şəkildə keçsinlər. Öz dərslərini test üsul – idarəsinə uyğunlaşdırmasınlar. Sonra dərs ilinin sonunda test imtahanları şagirdlərin həqiqi biliklərini doğru – düzgün müəyyən edəcək.
