Onunla Milli Məclisin foyesində görüşdük. Sessiya iclasında fasilə idi. Gərgin büdcə müzakirələrinin getdiyi bir vaxtda mənimlə danışmağa razı olduğu üçün şad idim, ən azından ona görə ki, redaksiya tapşırığını vaxtında yerinə yetirəcəkdim. Vaxtın az olmasına baxmayaraq, maraqlı müsahibə alınacağından da əmin idim.
Elmira Axundovanın “İlham Əliyev. Prezidentin portreti
dəyişikliklər fonunda” kitabı ilə tanış olanda Azərbaycan
liderinin bilinməyən tərəfləri haqda kifayət qədər maraqlı suallar
yaranmışdı. Axı liderin şəxsi həyatı, uşaqlığı, gəncliyi,
qeyri-rəsmi tərəfi adətən sirr olaraq saxlanılır. Və bəlkə də
Azərbaycan oxucusuna ilk dəfə bu imkan yaradılmışdı. Niyə də
olmasın? Biz başqa ölkələrin prezidentlərinin həyatını maraqla
oxuyarkən, niyə öz ölkəmizin liderinin haqqında öyrənməyək.
Xüsusilə bunu onu gəncliyindən tanıyan Elmira Axundovanın dilindən
eşitmək imkanı varkən.
- Prezidentlə tanışlığınız nə vaxt baş verdi?
- İlham müəllimi çoxdan, hələ gənc vaxtlarından tanıyıram. O
vaxt Heydər Əliyev hakimiyyətdə deyildi, onunla ünsiyyət
saxlayırdım. Naxçıvana gedib-gələndə ailəsi ilə tanış oldum. Heç
yadımdan çıxmaz. Sonra 1994-cü ildə Mehriban xanım və İlham müəllim
Heydər Əliyevi Məkkə səfərində müşayiət edirdi. Mənə də bu
xoşbəxtlik nəsib olmuşdu. Beləliklə ünsiyyətimiz yarandı. Sonra
İlham müəllim SOCAR-da birinci vitse-prezident olanda ondan
müsahibə alırdım, tədbirlərdə, mərasimlərdə ünsiyyət saxlayırdıq.
O, Milli Olimpiya Komitəsinin prezidenti oldu, Milli Məclisin
deputatı seçildi, AŞPA-da nümayəndə heyətinin rəhbəri oldu. Bu
müddətdə daim söhbətlərimiz olurdu. Heydər Əliyevlə ünsiyyəti olan
bir insan kimi İlham Əliyevi də müşahidə etməyə başladım. Onun çox
güclü yumoru var. Həmişə zarafat edir, gülərüz, mehriban
insandır.
- İlham Əliyev Heydər Əliyev üçün təkcə övlad idimi,
yoxsa?
- Mənə elə gəlir ki, Heydər Əliyev dünyada heç kimi İlham Əliyev
qədər sevmirdi. Təbii ki, həyat yoldaşını, qızını sevirdi. Amma
İlham Əliyevin dünyaya gəlməsi ilə ona dünyaları bağışladılar. Sona
qədər İlham Əliyevlə nəfəs alırdı, mən bunun şahidi olmuşam. Böyük
bir sevgi idi. Məntiqlidir ki, bu gün Heydər Əliyev də İlham
Əliyevin obrazında qayıdır. İlham Əliyev də Heydər Əliyevi yaşadır.
Bu çox maraqlıdır. Görün, bu sevgi nəyə gətirib çıxardıb. İlham
müəllim bu sevgi ilə yüksəldi və bu gün bizim prezidentimizdir. Mən
demirəm ki, İlham Əliyev hər şeyə Heydər Əliyevin sevgisi ilə nail
olub. Mən kitabımda yazıram: “Dünyada İlham Əliyevə ona görə hörmət
etmirlər ki, o, dahi Heydər Əliyevin oğludur. Ona müstəqil siyasət
aparan, öz dəyərini bilən, öz dühası ilə yüksələn siyasətçi kimi
hörmət edirlər”. Amma Heydər Əliyevin sevgisi, məhəbbəti onun
formalaşmasında böyük rol oynadı. İndi əks proses gedir. Bu gün
İlham Əliyev Heydər Əliyevin obrazını yüksəldir, yaşadır və onun
mənəvi qayıdışını təmin edir.
- Deyirsiniz ki, Heydər Əliyev İlham Əliyevi hər kəsdən çox sevirdi. Bu Azərbaycan ailələrində oğlan övladına bəslənən xüsusi sevgi idi?
- Yəqin ki. Azərbaycan mentalitetində bu var. İlham Əliyev
Heydər Əliyevin 38 yaşı olanda dünyaya gəlib. Bu yaşda insan yeni
doğulan övladına başqa cür yanaşır. Misal üçün, mənim iki nəvəm
var. Müşahidə edirəm ki, valideynləri kiçik nəvəmi daha çox
sevirlər. Heydər Əliyevin İlham Əliyevə sevgisi bəlkə də kiçik
övlad olmasından qaynaqlanır, bəlkə də oğlan övladı olduğu üçün
belə idi. Hər halda İlham Əliyev Heydər Əliyev üçün dünyada hər şey
demək idi. Onu tədricən böyük siyasətə hazırlayırdı. Bir tərəfdən
onu çox istəyirdi, ikinci tərəfdən ona asan həyat bəxş etmədi. O,
nə edə bilərdi? Elmlə məşğul ola bilərdi. Hansısa şirkətdə
vitse-prezident işləyə, rahat həyat sürə bilərdi. Amma Heydər
Əliyev İlham Əliyevə çox çətin həyat verdi. Əvvəl SOCAR-a təyin
etdi, çətin enerji danışıqlarının içinə atdı. Sonra Milli Məclisə
seçildi və AŞPA-da nümayəndə heyətinin rəhbəri oldu. Heydər Əliyev
Avropada ermənilərlə vuruşmağa məhz İlham Əliyevi göndərdi.
- İlham Əliyevin gəncliyi də bu qədər qaynar
keçib?
- İlham Əliyevin gəncliyində, hətta məktəbdə oxuduğu yeniyetmə
dövründə də demək olar ki, yay istirahəti olmayıb. Heydər Əliyev
rayonlara gedirdi, müşavirələr keçirirdi. İlham Əliyev də hər zaman
onun yanında idi. Günəşin altında, isti tarlalarda, çay
plantasiyalarında ac-susuz onunla gəzirdi. Mənə danışırlar ki, bu
yeniyetmə oğlan bütün günü günəşin altında oturub gözləyirdi. Onda
hələ orta məktəbdə oxuyurdu. Onun istirahəti yox idi. Lakin bunun
sayəsində o, rayonları öyrəndi və bu gün atasının ənənəsini davam
etdirir. Çünki uşaqlıqdan rayonları gəzib və bunu çox xoşlayır.
Amma onu xüsusi qeyd etməliyəm: bir tərəfdən böyük sevgi verir,
digər tərəfdən bu sevgiyə baxmayaraq, heç bir güzəşt etmirdi.
- Belə anlayıram ki, özünün yaratdıqlarını başqasına etibar
etmədi.
- Kimə etibar edə bilərdi? Başqası heç yox idi. Heydər Əliyev İlham
Əliyevi 10 il ərzində hazırladı, onu pillə-pillə qaldırdı. Sonra da
dedi ki, mən özümə inandığım kimi, ona da inanıram, ona səs verin.
İlham Əliyev bu inamı doğrultdu. Hətta kitabımda cəsarət edib
yazdım ki, “bəzi addımlarında İlham Əliyev şagird olaraq öz
müəllimini üstələdi”.
- Siz Məkkə səfərindən danışdınız. Azərbaycan Prezidentinin
dinə yanaşması maraqlıdır.
- Bununla bağlı hər şey göz önündədir. İlham Əliyevin
prezidentliyi dövründə üç böyük məscid inşa olunub və bərpa edilib:
Bibiheybət məscidi, Heydər məscidi və Şamaxı məscidi. Neçə-neçə
ibadətgahlar bərpa olunub. Mən özüm Masallıdanam. Bu mövzu mənim
üçün məhrəmdir. Özünüz də görürsünüz ki, İlham Əliyev Səudiyyə
Ərəbistanına səfərləri zamanı Məkkədə Ümrəni ziyarət edir. Onun
Şeyxülislama münasibəti də göz önündədir. Lakin o da həqiqətdir ki,
dini radikalizmə heç vaxt yol verməyəcək. O başa düşür ki, din
başqa, siyasət başqadır. Heydər Əliyev də belə edirdi.
Azərbaycan Prezidenti dinə çox həssas münasibət bəsləyir.
Məscidlərlə yanaşı, sinaqoqlar, kilsələr açılır. Bu
multikulturalizmdir, bizim həyatımızın tərkib hissəsidir. Bütün
bunlarla yanaşı, prezidentimiz tələb edir ki, din dövlət
prinsiplərinə hörmət etməlidir.
- Kitabınıza qayıtmaq istəyirəm. Orada üç böyük fəsil var –
İlham Əliyevin gəncliyi, ailə həyatı və siyasət.
- Orada böyük bir fəsil siyasətə ayrılıb. Daxili və xarici
siyasət ayrıca fəsildir. Sonra idman, multikulturalizm də ayrı
fəsillərdə qeyd olunub. Mən İlham Əliyev və Kütləvi İnformasiya
Vasitələrinə ayrıca fəsil ayırmışam. Jurnalist olduğum üçün
jurnalistlərə kitabımda xüsusi yer ayırmağı özümə borc bildim.
- Təşəkkür edirik. Mən Azərbaycan liderinin daha çox
şəxsiyyəti ətrafında danışmaq istəyirəm. Hələ hakimiyyətdə
olmayanda, gənc vaxtlarında necə insan idi?
- Həmişə onu gülərüz və yumoru sevən insan kimi görmüşəın.
Atasının vəfalı və sevimli oğlu idi. Bir şeyi də qeyd etmək
istəyirəm. İlham müəllim çətin dövrdə həmişə Heydər Əliyevin
yanında idi. O vaxtlar qarışıq dövr idi və cavanlar Heydər Əliyevin
yanına gəlməyə qorxurdular. Çünki Heydər Əliyev tənqid olunur,
təqib edilirdi. Onun ətrafında olmaq belə qorxulu idi. İlham Əliyev
demək olar ki, həftədə bir, ya da iki dəfə atasının yanına gəlirdi.
Və o, Naxçıvana gəlmək üçün çox əngəlləri aşmalı olurdu. Amma hər
şeyə rəğmən gəlir, Heydər Əliyevin yanında olurdu. Bu böyük sevgi
və cəsarət tələb edirdi.
- İlham Əliyevin yumoru sevdiyini deyirsiniz. Heydər
Əliyevdə də yumor güclü idi.
- Yəqin ki, bu, ona atasından irsi olaraq keçib.
- Eyni yumor idimi? Çünki Heydər Əliyevin yumoru daha çox
satirik idi.
- İlham Əliyevin yumoru daha müasirdir. O, lətifə danışmağı sevir.
Heydər Əliyev də lətifələri sevərdi. Amma İlham Əliyevin yumoru
daha başqadır.
- Adətən insanın liderlik xüsusiyyətləri gəncliyində hiss
olunur. İlham Əliyevdə bu necə görünürdü?
- Heydər Əliyev kimi İlham Əliyevdə də gəncliyindən liderlik
xüsusiyyətləri bilinirdi. Deyirlər ki, həm məktəbdə, həm də
universitetdə özünü lider kimi aparırdı. Həmişə də boy-buxunu,
yaxşı bilikləri, xarici dil bilməyi ilə seçilirdi. Lakin
universitetdə digərlərindən seçilməməyə çalışırdı. Çünki bilirdi
ki, hansı ailədə böyüyüb, kimin oğludur. Belə insanlar adətən
özlərini sadə aparmağa çalışırlar. Kitabda da yazmışam ki, “belə
atanın oğlu olmaq şərəfdir, amma həm də böyük məsuliyyətdir”. İlham
Əliyev bu məsuliyyəti hiss edirdi. Adi gülərüz oğlan idi. O, heç
vaxt böyük siyasət haqqında düşünmürdü, bəlkə də heç siyasətə
gəlmək istəmirdi. Onu tale və tarix bura gətirdi.
- Başqa yolu seçə bilərdimi?
- Mənə elə gəlir ki, o, böyük siyasətə can atmırdı. İstəmirdi ki,
prezident olsun. Bəlkə də bir qədər könülsüz siyasətə gəldi. Yalnız
atasına və dövlətinə hörmət etdiyi üçün bunu etdi, həm də anlayırdı
ki, Heydər Əliyevin layihələrini başa çatdırmaq lazımdır. Həmin
vaxt çətin zamanlar idi, başa düşürdü ki, çiyinlərinə ağır yükü
götürməlidir.
- Və buna nail oldu.
- Əlbəttə. Kitabda da Azərbaycanın 10 il ərzində necə dəyişdiyini
göstərmişəm. Başqalarının – amerikalıların, ingilislərin, rusların
Azərbaycan haqqında söylədikləri fikirlərdən sitatlar gətirmişəm.
Bizdə hərdən yaxşı şeyləri görmürlər. Gərək, bunu başqaları desin,
sonra onun dəyərini anlayaq. Amma bütün bunları görməmək mümkün
deyil. Belə bir bina - Milli Məclisin foyesindən görünən “Alov
Qüllələri”ni göstərir - dünyanın heç bir yerində yoxdur. Bakı
möcüzə şəhərinə çevrilib. Rayonlarımız da inkişaf edir. Təbii ki,
problemlərimiz də çoxdur. Amma bu inkişafın problemləridir və daim
onların aradan qaldırılması üçün iş aparılır. Hər şey tamamilə
bizdən asılı deyil. Dünyada böhran var, Azərbaycan müharibə
şəraitində yaşayır, qaçqın və məcburi köçkünləri var. Bunlara
kifayət qədər xərc çəkilir. Biz daim müdafiə üçün pullar
xərcləyirik. Bunlar olmasaydı, ölkəmiz 10 dəfə artıq inkişaf
edərdi. Fikrimcə, yolumuz doğru yoldur və bizim güclü rəhbərimiz
var. Əsas olan budur.
- “Həyat ona həmişə yaxşı olmadı” deyə yazırsınız.
Heydər Əliyevin oğlu olan bir insan üçün hansı çətinliklər ola
bilərdi?
- Heydər Əliyev Siyasi Bürodan çıxarılır, haqqında Qorbaçovun
təlimatı ilə qəzetlər tənqidlər yazırlar. Onu damğalamağa
çalışırlar. Sonra Azərbaycana gəlirlər və parlamentdə Heydər
Əliyevə hücumlar başlayır. Mən bunları öz gözlərimlə görmüşəm. Sən
o vaxt bəlkə də dünyada yox idin – bizim nəslin təzə ayaq açıb
yeriməyə başladığı dövrdən danışır – mən bura (Milli
Məclisə) gəlirdim. Heydər Əliyev bax orada dayanırdı - əli
ilə giriş qapısının qarşısındakı yeri göstərir – onun yanına
heç kim getmirdi. Qorxurdular. Kişi orada tək dayanardı və baxardı.
İlham Əliyevi universitetdən çıxartdılar. İşsiz qaldı. Kim olsaydı
sınardı. Böyük insanların oğulları çətinliyə düşən kimi içkiyə
qurşanır, kimisi sınır, kimisi tüfeyli həyat sürür. Ruslardan
neçə-neçə belə insan tanıyıram. İlham Əliyev bütün bunları seçmədi,
o, ayaqda qaldı və bizneslə məşğul olmağa başladı. Moskvada ilk
trikataş fabrikini o açıb. Bu kiçik biznesi ilə bizim Moskvadakı
diasporumuzu da saxlayırdı.
- Bunu bizim nəsil xatırlamır, ya da ümumiyyətlə
bilmir.
- Biz Moskvada Azərbaycan ocağı yaratmışdıq. Sədri Tofiq Məlikli
idi. Erməni işğalına qarşı aksiyalar keçirir, etiraz kampaniyaları
təşkil edirdi. İlham Əliyev tədbirlərimizdə həmişə iştirak edirdi
və bizə daim maddi dəstək verirdi. Kiçik biznesi ilə ailəsini və
diasporumuzu saxlayırdı. Bütün bunları bilmək lazımdır. Bizim
prezidentimiz siyasətlə yanaşı, biznesi, idmanı və digər sahələri
gözəl bilir. 2008-ci il dünyadakı maliyyə böhranı Azərbaycana təsir
etmədi. Hətta Rusiya kimi nəhəng ölkənin iqtisadiyyatı çökmüşdü.
Tədbirlərin birində Prezidentə yaxınlaşaraq soruşdum: “Cənab
prezident, hamı sizə valeh olur və hər kəsi bir sual düşündürür:
Azərbaycan bu maliyyə böhranından neçə çıxdı? Rusiya kimi nəhəng
dövlət isə aşağıya doğru yuvarlandı. Bunun sirri nədir?”. Güldü və
dedi: “Elmira, işləmək lazımdır. Biz gecə-gündüz işləyirik. Resept
sadədir”.
Gənclər bunları az bilir, ya da az öyrənir. İnşallah, kitabı
Azərbaycan dilinə tərcümə edəcəyik. Həmçinin, ikinci hissəsi daha
geniş olacaq. Gənclərimiz bunları oxuyub-öyrənməlidir. Prezidentin
siyasətini, cəsarətini, həyatını bilməlidir. Ən qiymətli olan
bilirsənmi nədir? – sual verir və davam edir – O, Azərbaycanı
dünyalar qədər sevir və heç vaxt, hətta ölüm belə olarsa, milli
maraqlarımızı heç nəyə qurban verməyəcək. Yadımdadır, 2009-cu ildə
İstanbul sammitinə getmədi. Obama onunla görüşmək istəyirdi.
Hillari Klinton belə zəng edərək, xahiş etmişdi. Həmin vaxt Obama
yeni seçilmişdi, çoxları onunla görüşə can atırdı. İlham Əliyev isə
getmədi.
- Qarabağ məsələsinə görə.
Bəli. Milli maraqlarımızı heç nəyə qurban vermədi. Barak Obama o
sammitdən sonra dəyişdi.
- Belə çıxır ki, Obama Azərbaycan prezidenti ilə şəxsi
intriqa aparırdı?
- Belə görünür. Amma Obama tarixdə heç nəyi ilə qalmayacaq.
- Azərbaycan lideri ailə başçısı obrazında necə
görünür?
- Gözəl ailələri var. Qızlarını da tanıyıram. Çox layihələr həyata
keçirirlər. Zaman-zaman onların layihələrini işıqlandırıram. Belə
ailə ilə ancaq fəxr etmək olar. Cənab prezident bir dəfə dedi ki,
“mənim üçün əsas ailədir”. Başqalarının hobbiləri var. Biri ova,
digəri başqa şeyə maraq göstərir. O isə ailəsinin yanında dincəlir,
istirahət edir. Özü də deyir ki, “ailəmin yanında olanda özümü
xoşbəxt hiss edirəm”. Ailəsiz, övladsız lider yaxşı ola bilməz.
Gərək, birini sevəsən, övladın nə olduğunu biləsən ki, ölkəni də
övladın kimi sevə biləsən. O, əsil ata və ailə başçısıdır. Xoşbəxt
ailəsi var. Hesab edirəm ki, uğurun 50 faizi də budur. Əgər sənin
arxanda xoşbəxt ailən dayanırsa, Mehriban xanım kimi cəsarətli
xanım varsa, əl-ələ verib onunla cəbhəyə qədər gedirlərsə, bu,
uğurun yarısı deməkdir.
Asif Nərimanlı
