Son aylarda İsrail-Livan sərhədində İsrail və Hizbullah arasında qarşıdurmaların artması bütövlükdə müharibə ilə bağlı narahatlıqların artmasına səbəb olub.
Metbuat.az BBC-yə istinadən xəbər verir ki, İsrail Qəzza müharibəsinin yeni məqsədinin Hizbullahın sərhədyanı hücumları səbəbindən ölkənin şimalındakı evlərini tərk edən on minlərlə israillinin geri qayıtmasını təmin etmək olduğunu açıqlayıb.
Baş nazir Benyamin Netanyahunun kabinet iclasında qəbul edilən bu qərardan bir neçə saat sonra Livanda peycerlər vasitəsilə hücumlar baş verib. Portativ peycerlərin partlaması nəticəsində yüzlərlə Hizbullah üzvü ölüb, minlərlə insan yaralanıb. İsrail hücumla bağlı heç bir açıqlama verməyib, lakin Hizbullah İsraili günahlandırıb və bu hadisə onlar arasında gərginliyi artıracaq başqa bir hadisə kimi qiymətləndirilir.
İsrail ordusu avqustun 25-də Livandakı Hizbullah hədəflərinə hava zərbələri endirib. Bunun müqabilində Hizbullah yüzlərlə raket və pilotsuz uçuş aparatı ilə İsraili hədəfə alıb.
Bu hadisələrdən sonra bütün gözlər yenidən Livan mərkəzli Hizbullaha çevrilib. İranın dəstəklədiyi Hizbullahın 150 min raket və raketə sahib olduğu təxmin edilir. Hizbullah Livanda fəaliyyət göstərən və İran tərəfindən dəstəklənən şiə islamçı siyasi partiya və silahlı təşkilatdır. Adının anlamı “Allahın təşkilatı” deməkdir.
Həsən Nəsrullah 1992-ci ildən Hizbullahın lideridir. Onun ideoloji kökləri 1960-1970-ci illərdə Livanda şiə islam dirçəlişinə gedib çıxsa da, Hizbullah 1980-ci illərin əvvəllərində meydana çıxıb. Qrup Livanın cənubunda yaşayan ənənəvi olaraq zəifləmiş şiə icmasını müdafiə etmək məqsədi daşıyan bir qüvvə kimi İranın hərbi və maliyyə dəstəyi ilə İsrailin Livanı işğalı zamanı yaranıb.
2000-ci ildə İsrailin Livandan çəkilməsindən sonra Hizbullah tərksilah üçün təzyiqlərə müqavimət göstərdi və hərbi qanadı olan İslami müqaviməti gücləndirməyə davam etdi. Qrup həmçinin parlamentdəki Müqavimət Blokuna Sadiqlik vasitəsilə tədricən Livanın siyasi sistemində əsas qüvvəyə çevrilərək kabinetdə veto hüququ qazandı.
İllər ərzində İsrail və ABŞ hədəflərinə qarşı silsilə bombalı hücumlar təşkil etmək və planlaşdırmaqda günahlandırılan qrup, Qərb dövlətləri, İsrail, Körfəz ölkələri və Ərəb Liqası tərəfindən "terror təşkilatı" olaraq təyin olunur. Hizbullah siyasi, hərbi və təhlükəsizlik sahələrində təsiri, eləcə də göstərdiyi sosial xidmətlərlə dövlət daxilində bir dövlət kimi nüfuz qazanıb.
Bəzi məqamlarda Hizbullahın hərbi potensialı Livan ordusunu üstələyib. Bu vəziyyət qrupun dövlət qurumları ilə rəqabət aparmasına və rəqiblərinin sərt tənqidinə səbəb olur. Bəzi livanlılar Hizbullahı ölkənin sabitliyinə təhlükə kimi görürlər, lakin qrup Livan şiələri arasında populyar olaraq qalır.
Hizbullah Suriya prezidenti Bəşər Əsədin sadiq müttəfiqidir. 2011-ci ildə ölkədə başlayan vətəndaş müharibəsi zamanı Suriyaya minlərlə yaraqlısını Əsəd üçün döyüşməyə göndərib. Bu dəstək üsyançılar tərəfindən ələ keçirilən bəzi ərazilərin, xüsusən də Livan sərhədindəki dağlıq bölgələrin hökumətyönlü qüvvələrə qaytarılmasına şərait yaratdı.
Lakin Hizbullahın Suriya vətəndaş müharibəsində iştirakı Livanda etnik gərginliyi daha da kəskinləşdirib. Qrupun Əsədə dəstəyi və İranla yaxın əlaqələri də İranın əsas regional rəqibi Səudiyyə Ərəbistanının başçılıq etdiyi Körfəz ölkələrinin daha böyük düşmənçiliyinə səbəb olub.
İsrail Suriyada İran və Hizbullah yaraqlılarına bağlı hədəflərə tez-tez hücumlar təşkil edir, lakin bu hücumları nadir hallarda etiraf edir. 2023-cü il oktyabrın 7-də HƏMAS-ın İsrailə qəfil hücumu nəticəsində 1200-ə yaxın insanın həlak olmasından sonra Hizbullah və İsrail sərhəd xəttində bir-birinə atəş açıb. İsrail cavab olaraq Qəzzada hava hücumlarına başlayanda Hizbullah İsrailə qarşı müharibəyə töhfə verməyə "tam hazır olduğunu" söylədi.
Hizbullahın mənşəyini dəqiqləşdirmək çətindir, lakin onun sələfləri 1982-ci ildə Fələstin yaraqlılarının hücumlarına cavab olaraq İsrailin Livanın cənubunu işğal etdikdən sonra ortaya çıxıb. Həmin dövrdə işğala qarşı mübarizə apararaq mübarizə aparan şiə liderləri dövrün aparıcı qrupu olan Əməl Hərəkatını tərk etdilər.
Yeni yaradılmış İslami Amal təşkilatı Bekaa vadisində yerləşən İran İnqilab Keşikçiləri Korpusundan hərbi və təşkilati dəstək alıb. Şiə milis qüvvələri arasında ən mühüm və nüfuzlu qrup kimi ortaya çıxan bu qrup daha sonra Hizbullahı yaratdı. Bu qruplar İsrail ordusuna və onun müttəfiqi Cənubi Livan Ordusuna (GLO), eləcə də Livandakı xarici qüvvələrə qarşı hücumlara başlayıb.
1983-cü ildə 258 ABŞ və 58 Fransa əsgərinin ölümüylə nəticələnən və Qərb sülhməramlılarının Livandan çıxarılmasına səbəb olan ABŞ səfirliyinə və ABŞ Dəniz Piyadaları korpusuna edilən hücumların arxasında bu qrupların durduğu güman edilir.
Hizbullah 1985-ci ildə dərc etdiyi “açıq məktub”la rəsmi olaraq təsis edildiyini elan edib. Bu sənəddə qrup ABŞ və Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqını İslamın “əsas düşmənləri” kimi qələmə verir.
1990-cı ildə Suriya ordusu Livana sülh tətbiq etdikdən sonra Hizbullah Livanın cənubunda partizan müharibəsini davam etdirdi, eyni zamanda Livan siyasətində fəal rol oynamağa başladı. Qrup ilk dəfə 1992-ci ildə milli seçkilərdə iştirak etdi və uğur qazandı.
Qrup əhəmiyyətli hərbi gücündən 2006-cı il müharibəsində İsrailə qarşı istifadə edib. Hizbullahın sərhədyanı hücumunda səkkiz İsrail əsgəri həlak olub, ikisi girov götürülüb. İsrail döyüş təyyarələri Livanın cənubunda və Beyrutun cənubunda Hizbullahın mövqelərini bombalayıb. Hizbullah İsrailə təxminən 4000 raket atıb.
Otuz dörd gün davam edən müharibədə 1125 livanlı, əksəriyyəti mülki şəxslər; İsrail tərəfində isə 119 əsgər və 45 mülki vətəndaş həyatını itirib. Hizbullah müharibədən qalib çıxdı və daha da cəsarətləndi.
2008-ci ildə Qərbin dəstəklədiyi Livan hökuməti Hizbullahın özəl telekommunikasiya şəbəkəsini bağlamağa və Beyrut Hava Limanının təhlükəsizlik direktorunu Hizbullahla əlaqəsinə görə işdən çıxarmağa cəhd edəndə qrup paytaxtın böyük hissələrini ələ keçirərək və rəqib sünni qrupları ilə toqquşaraq cavab verdi. Hökumət 81 nəfərin ölümünə səbəb olan və Livanı yeni vətəndaş müharibəsi astanasına gətirən məzhəb qarşıdurmalarına son qoymaq üçün geri addım atdı.
İmzalanan güc bölgüsü sazişi Hizbullah və müttəfiqlərinə kabinetdə istənilən qərara veto qoymaq hüququ verib. 2009-cu il seçkilərində qrup parlamentdə 10 yer qazandı və birlik hökumətində qaldı. Həmin ilin sonunda Hizbullahın baş katibi Şeyx Həsən Nəsrullah qrupun “siyasi baxışını” vurğulamaq məqsədi daşıyan yeni siyasi manifest dərc etdi. Bu mətndə 1985-ci il manifestində İslam Respublikasına işarə çıxarılsa da, İsrail və ABŞ-a qarşı sərt münasibət qorunub saxlanılaraq Hizbullahın silahlarını qorumalı olduğu bildirilib.
2011-ci ildə qrup və müttəfiqləri Səudiyyə Ərəbistanının dəstəklədiyi sünni siyasətçi Saad Həririnin rəhbərlik etdiyi birlik hökumətini devirməyə məcbur etdilər. Hizbullah xəbərdarlıq edib ki, onun dörd üzvü 2005-ci ildə Həririnin atası Rafik Həririnin qətlində əli olmaqda günahlandırılır.
2020-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatına bağlı Livan üzrə Beynəlxalq Tribunal Hizbullah üzvü Səlim Cəmil Ayyaşı Rəfiq Həririnin qətlində əli olmaqda təqsirli bilib və onun yoxluğunda ömürlük həbs cəzasına məhkum edib. Hizbullah və müttəfiqləri sonrakı hökumətlərdə iştirak etməyə və əhəmiyyətli təsir göstərməyə davam etdilər.
Son illərdə dərc edilən çoxsaylı kəşfiyyat hesabatlarına görə, Hizbullahın silahlarının əsas mənbəyi İrandır və bu silahlar İran, İraq və Suriya vasitəsilə qurudan təşkilata çatır. Bu silahlar arasında İranın yeni nəsil dəqiqlikli Elmas-3 tank əleyhinə raketi də var.
Hizbullah 2015-ci ildə Suriyada öldürülən təşkilat liderinin adını daşıyan Burkan raketi və Cihad Muğniyə raketindən də ilk dəfə İsrailə qarşı istifadə edib. Kardiff Universitetinin professoru və “Hizbullah: Siyasət və Din” kitabının müəllifi Emel Saad deyir: “Bu gün şahidi olduğumuz şey Hizbullahın 2006-cı ildə şahidi olduğumuz təkmil versiyasıdır”.
"Hizbullah adi ordu ilə qeyri-ənənəvi hərbi qrupların xüsusiyyətlərini birləşdirdi. Beləliklə, hibrid hərbi aktyor tərifindən kənara çıxdı".
Hizbullah lideri Həsən Nəsrullah daha əvvəl İsrailin dərinliklərinə çata bilən həssas və inkişaf etmiş raketlərə sahib olduqlarını bildirmişdi. Livanda Hizbullaha yaxın olan Mayadin kanalının analitiki və hərbi məsələlər üzrə ixtisaslaşmış jurnalist Əli Cazininin fikrincə, Nəsrullahın sözləri təşkilatın 300 mənzilə çata bilən qısa mənzilli, dəqiq ballistik raketlərə malik olduğuna dair ipucu ola bilər.
Əli Cazini deyir ki, İsrailə yaxın məsafədən vurula bilən bu cür raketlər Hizbullaha üstünlük verə bilər və İsrail ordusunun reaksiya müddətini məhdudlaşdıra bilər. Bunlar İranın Zelzal və Fateh 110 tipli raketləri ola bilər. Üstəlik, bəzi raketlərin və ya onların hissələrinin fotoşəkillərindən Hizbullahın da Rusiya raketlərindən istifadə etdiyi anlaşılıb.
Britaniyalı hərbi ekspert Castin Krumpın fikrincə, Hizbullah bu raketləri Suriyadan almış ola bilər, çünki İran bir çox Rusiya sistemlərinin surətlərini istehsal edir və buna görə də Hizbullahı eyni silahlarla təmin edə bilər.
Hizbullah həm də hücum raketləri ilə yüklənmiş silahlı pilotsuz uçuş aparatlarından (PUA) son dərəcə asılıdır. Justin Crump-a görə, "Hizbullah PUA-ları daha yaxşı və yenilikçi şəkildə istifadə edir".
