Yaxinlarda Turkiyenin “Kral” telekanalinda Funda Ararin Gezegen Mehmetin qonagi oldugunu gorub kanali deyismedim. Aparici mugenniye yeni dogulmus oglu ile bagli sual verende qadin duygulandi, gozleri yasardi. Bu vaxt aparici gozlemedyim bir sey dedi. O, “Biz Funda Ararin agladigini gormeye verdis elememisik. Ancaq men onun goz yaslarinin hesabina reytinqi qaldirmaq istemirem. Ona gore reklama gedib, sonra sohbeti davam etdirerik”.
Gezegen Mehmetin apariciliq keyfiyyetlerini bilmediyimden onun jestini deqiq qiymetlendirmekde cetinlik cekirem. Ola bilsin ki, nezaketli taktiki gedisi de reytinqe xidmet edirdi. Her halda hemin an aparicinin alicenabligi mene semimi geldi…
Reytinq… Milli kanllarimiz da, yazili ve elektron metbuat da, umumen dunyada cox sey “REYTINQ” adli kabusun esirine cevrilib.
Milli telekanallarin - ciddi problemler uzre mugennilerin ekspert qisminde cixis elemesine, toy estetikasinda proqramlarin bolluguna, ictimai, sosial meseleleri, aile facielerini bele soulasdirilmasina, duygu sumuruculuyunun esas ifade vasitesine cevirilmesine lakonik ve qeti cavabi var: “Bunu reytinq teleb edir”.
Reytinqe gore hetta pese etikasinin da, adi etik qaydalarin da uzerinden rahatliqla xett cekmek olar. Teki reytinq olsun!
...Telereytinq reklamverici sirketler ucun nezerde tutulub. Onlar ucun verilisin adinin, mezmununun xususi onemi yoxdur. Vacib olan proqramin baximliliq faizinin yuksek olmasidir.
Telekanallarin ise coxu dovlet budcesinden maliyyelesmediyi ucun reklam bazarinin hesabina yasayir. Belelikle biz istesek de, istemesek de reytinq televiziyanin taleyini hell eden esas gostericidir.
Azerbaycanda telekanallarin reytiniqini olcen iki sirketdir: “TV MR AZ AGB Nielsen Media Research" marketinq sirketi” ve “SIAR - Sosial ve Marketinq Arasdirma Merkezi”
Reytinq meselesi bir nece defe teleaparicilarin ozlerinin de arasdirma obyekti olub: ayri-ayri vaxtlarda Kamran Hesenlinin, Azade Balayevanin verilislerinde, Elcin Elibeylinin analitik yazilarinda…
Arasdirma zamani bir sira maraqli, intriqa motivli, cavabi deqiq tapilmayan suallar meydana cixib.
Meselen, suallardan biri, reytinqin obyektiv olub-olmamasi, niye mehz bayagi, sou verilislerinin reytinq cedvelinde liderlik etmesidir.
Bununla bagli internetde aparici Murad Arifin bele bir aciqlamasina rast geldim: "Reytinq sirketleri esasen, estetik zovq ve maariflendirme asilamayan proqramlari birinci edib ki, kanallar da mehz o tip verilislere ustunluk versin. Neticede cemiyyet gunu-gunden cahillesir. Bir cox istedad efirden, olkeden uzaq dusur. Demeli, baximli proqram bos verilis demekdir. Reytinq hesablayan sirketler ise xaricden maliyyelesir. Sizce, meqsed nedir? Instaqramda 25 min, "Facebook”da 15 min izleyicim var. Kimin evine o reytinq hesablayici cihaz qoyulub? Bir seyi nezere alin ki, reytinq olcen cihazlar kabel televiziyasina ve peyk antenalara aid ola bilmez. Kimin evinde antena var? Hami kanallara kabel televiziyasi ve ya peyk antenalarla baxmirmi?”.
E.Elibeyli bildirir ki, sou proqramlari, aile-meiset temasinda tok-soulari, seriallari kanallara sifaris eden transmilli sirketler oz tamasacisini (basqa cur desek alicisini) formalasdirir. Meqsed bu verilislerde, seriallarda iri sirketlerin oz mehsullarini yerlesdirmesi, reklamidi ve proqramlar hesabina formalasan asagi seviyyeli tamasaci kutlesine hemin sirketlerin keyfiyyetinden asili olmayaraq her cur mehsulunu sirimaqdir. Yeni dunyada tetbiq olunmus tecrube bizde de mueyyen menada heyata kecirilir.
Meselenin basqa terefi ise odur ki, xairici olkelerde bu proqramlara alternativ ciddi, samballi, maariflendirci layiheler muxtelif dovlet strukturlarinin, milli sirketlerin desteyi ile heyata kecirilir.
Bizim telemekanda bele tecrubeyle reallasan alternativ layiheler ise demek olar ki, yoxdur.
He, aydin meseledir ki, ozel telekanallar ozunu dolandirmga mecburdur. Bezen de haqli olaraq, “Alternativ kanallar var, xosunuz gelmirse onlara baxin” deyenler tapilir. Bes o zaman telekanallarin ictimai mesuliyyeti nece olsun?
Ortaya cixan diger mesele, reytinqlere esasen tamasacilarin neden sou, pessimist, insan facieleri uzerinde qurulan verilislere maraginin olmasidir. Bu faktor artiq cemiyyetin durumunu sosioloji, psixoloji kontekstde analizini dikte edir.
Bu analizin aparmagin en uygun yollarindan biri sorgulardir. Meselen, deyek ki, Aile, Qadin ve Usaq Problemleri uzre Dovlet Komitesi her hansi Qeyri – Hokumet Teskilati ile ailelerde, daha da konkretlesdirsek usaqlar, qadinlar, yeniyetmeler arasinda bu tip verilislerin tesiri, neticeleri ile bagli sorgu heyata keciribmi?
Umumiyyetle, aile-meiset, kriminal proqramlarin, seriallarin faydasini, zererini arasdiran, seyrcinin ne istemesi, hansi proqramalra telebinin olmasi ile bagli fundamental arasdirma olubmu?
Yuxaridaki suallar oz novbesinde basqa suallar dogurur. Meselen, Turkiyede proqramlarin, seriallarin reytinqi ictimaiyyete aciqdir, seffafdir.
Bizde niye bu, seffafliq yoxdur? Niye ictimaiyyete aciq olmali bir mesele az qala dovlet sirri kimi qorunur?
Reytinqlerin seffafligi cemiyyetin durumunun daha dogru, obyektiv analizine imkan yaradacaq, hem de ictimai muzakireler telekanallarin ozlerinin problemini cozmeye imkan verecek. Cunki dunya tecrubesinde reytinq neticelerinin ictimailesdirilmesi tetbiq olunur ve bununla da bir cox problemler aradan qaldirilir.
Ortaya cixan diger suallardan biri evinde reytinq olcen cihaz qoyulan 400 neferin kimliyi, sosial terkibi, statusu, yasi ve bu respondentlerin umumilikde cemiyyetin gercek tamasaci potensialina adkevat olub-olmamasi meselesidir.
Reytinq olcen cihazlar regionlar uzre qurulurmu, yoxsa yalniz Bakini ehate edir?
Televiziya mutexessisi Zeynal Memmedlinin hele bir nece il evvel “Lent.az”a verdiyi musahibede bununla bagli maraqli fikirler deyir:” Son edebiyyatlarda reytinq olcmekle bagli 7000 reqemi esas goturulur. En muxtelif meselelerle bagli 7000 seyrcinin fikrini oyrenmekle, onlari daimi monitorinq elemekle, televiziyalarin reytinqini mueyyenlesdirmek olar, Azerbaycanda ise reytinq olcen teskilatlar cemi 400 adamin fikrini oyrenir ve bu, Azerbaycanin butun ehalisinin reyi kimi goturulur. Bu reytinqlerin dogruluq faizi de tebii ki, az olacaq. Butun Azerbaycanda dini, etnik, zonal, cinsi ozellikleri 400 adamda eks etdirmek ne derecede mumkundur?”
Reytinq olcme mexanizminde daha ince detallar var. Bir qayda olaraq reytinq gostericileri tesniflendirilmelidir. Daha aydin desek, informativ, analitik, eylenceli, yumoristik, musiqili proqramlar, kinofilmler, seriallar qruplasdiriaraq, onlarin her birinin ayrica reytinqi olculmelidir. Cunki yumoristik proramla analitik proqramin eyni tereziye qoyaraq reytinqinun teyinati pesekarliq baximindan duz deyil.
Reytinq olcen sirketller bu tesnifati aparirimi?
Reytinqlerin olcerken hansi metodlardan istifade olunur? Dunya tecrubesinde bir nece metod movcuddur: ekektron saygaclar ( elektron saygac televizor islediyi zaman seyrcinin hansi kanala baxdigi avtomatik qeyd eden xususi cihazdir), “tamasaci gundeliyi” (gundelik cedvel seklinde olur, respondentler hansi kanala, hansi vaxtda baxdiqlarini bildirirler), telefon sorgusu ve anket yolu ile. Daha deqiq netice almaq ucun bu metodlar kompleks heyata kecirilir.
Azerbaycan erazisinde fealiyyet gosteren sirketler adi cekilen metodlardan kompleks istifade edirmi?
kulis.az
