Metbuat.az-da “Medianın üzü” adlı layihəmizin məqsədi jurnalistikanı, medianı öz çiyinləri üzərində daşıyan insanları daha yaxından tanımaq və tanıtdırmaqdır. Media nümayəndələrini jurnalistlər yaxşı tanısalar da, cəmiyyətdə heç də hamı yaxından tanımır. “Medianın üzü” layihəmizdə məhz medianın üzü olan şəxsləri daha yaxından tanıyacağıq.
Budəfəki müsahibimiz Azvision.az saytının baş redaktoru, eyni zamanda telejurnalist Vüsal Məmmədovdur.
- Vüsal müəllim, harada doğulub-böyümüsüz, uşaqlığınız, gəncliyiniz haralarda keçib?
- Yəni bu, kimin üçünsə maraqlı ola bilər? 1978-ci il avqustun 23-də Bakıda anadan olmuşam, Köhnə Əhmədli qəsəbəsində. Bütün ömrüm Bakıda keçib, uşaqlığım da, gəncliyim də. 287 saylı Gələcək Zəkalar Liseyinin məzunuyam. Orada riyaziyyat təmayüllü sinifdə oxumuşam. Riyaziyyatı və fizikanı çox yaxşı bilirdim. Hamı, elə özüm də gözləyirdim ki, fizik olacağam. Sadəcə, XI sinifdə valideynlərim beynimi yozdular, mən də gül kimi fizikaya xəyanət elədim və qəfildən türklər demiş, “U dönüşü” edərək getdim humanitar sahəyə. İyunda imtahan verməli idim, yanvarda elan elədim ki, ixtisas seçimimi dəyişirəm. O vaxta qədər I qrupa hazırlaşırdım. Fizika müəllimim bunu eşidəndə dedi ki, “A bala, səni görüm, qıldığın namaz yarımçıq qalsın”.
4 ay ərzində III qrupa düşəcək bütün fənləri öyrəndim və Bakı Dövlət Universitetinin “Beynəlxalq Münasibətlər” fakültəsinə daxil oldum, o ixtisas üzrə də təhsil almağa başladım. Tələbə olanda, II kursdan etibarən qəzetlərə yazmağa başladım. Yazmağa böyük həvəsim var idi və həmin həvəsin ardınca getməyə başladım. IV kursda oxuyanda artıq yaxşı oxunan və nüfuzlu sayılan qəzetlərdən birində redaktor idim. Beləcə, təxminən 1998-ci ildən, 20 ildir ki, jurnalistikadayam. Açığını deyim ki, başqa bir işlə, başqa peşəylə məşğul olmağı heç vaxt düşünməmişəm. Çünki gördüm ki, bu, həqiqətən də sevdiyim, bacardığım və könlümə xoş olan işdir, özümü burada tapdım. Məndən soruşulanda ki, kimsən, nəçisən, sadəcə deyirəm ki, “jurnalistəm”.
- Dediniz fizikaya xəyanət etmisiz, bu xəyanətinizə görə peşman olmusunuzmu heç?
- (Gülür) Bütün xəyanətlərin sonunda yəqin ki, peşmançılıq olur. Bu gün məsələn, CERN-də, NASA-da, Avropa Birliyinin Kosmik Agentliyində aparılan tədqiqatlara baxanda, sənədli filmləri izləyəndə, kitabları oxuyanda düşünürəm ki, bəlkə də fizikaya xəyanət etməsəydim, bu işləri görənlərin arasında yəqin ki, mən də olardım. Çünki o vaxt da, indi də həmişə ənənəvi elmi konsepsiyalardan fərqlənən, orijinal yanaşmalarım olurdu. Düşünürəm ki, onların da ardınca getsəydim, qazdığım yerdən mütləq su çıxa bilərdi. Bütün bunlara baxanda hə, içimdə yüngül bir bir peşmançılıq deməyək, nisgil olur. Amma bu gün də elmi nəşrləri çox yaxından izləyirəm, imkan düşdükcə özüm də elmi mövzularda yazmağa çalışıram. Hətta bir elmi-populyar kitabın üzərində işləyirəm, əgər tamamlaya bilsəm, düşünürəm ki, maraqlı bir şey alına bilər.
- Paylaşımlarınızda hər zaman fəlsəfi mövzulara geniş yer verdiyinizi görürük. Fəlsəfəyə sevgi fizikadanmı gəlir, elmi mövzuları araşdırmaqdanmı, yoxsa necə?
- Fəlsəfəyə sevgi ona dinin alternativi kimi baxmaqdan irəli gəlir. Yəni, insanlardan dini alıb, əvəzində fizika vermək olmaz. Amma insanlardan dini alıb, əvəzində fəlsəfə vermək olar. Bu, daha maraqlı, mənalı və düşündürücü, hətta daha əyləncəlidir. İnsanlar dinə ona görə müraciət edirlər ki, cavabsız qalan sualları var. Cavabsız sualların ən yaxşı işləndiyi meydan isə fəlsəfədir. Mənim fəlsəfəyə marağım buradan irəli gəlir. Amma səmimi etiraf edim ki, pozitivist elmləri sevən insan kimi fəlsəfəni sevmirəm. Sadəcə o, mənim üçün maraqlıdır. Çünki fəlsəfə də din kimidir, suallara qəti, birmənalı cavab vermir. Mənə suallara aydın, qəti, birmənalı cavab verən elmlər maraqlıdır. Tutaq ki, riyaziyyat, fizika kimi. Fəlsəfə bu sıradan deyil.
- Dediniz, tələbəlik dövrünüzdən işləmisiniz. Bəs, tələbə kimi o dövrü ürəyinizcə yaşaya bilmisiniz?
- Çox çətin idi, çox ağır vaxtlar idi. Ümumiyyətlə o dövrdə - 1990-cı illərin ortalarında bütün ölkədə vəziyyət ağır idi. Bizim ailəmizin də vəziyyəti yaxşı deyildi. Ona görə də mənim tələbəliyim ağır, çətin keçib. Oxumaq istəyirdik, can atırdıq, kitab tapılmırdı, olan kitabları da almağa pul yox idi. Hər gün dərsdən çıxıb Axundov kitabxanasına gedirdik. Lazım olan kitabları orada tapanda isə axşam 7-8-ə, yəni, kitabxana bağlanana qədər orada oturub oxuyurduq. Özü də ac-acına, çünki yemək almağa da pul yox idi. Qoca adamlar kimi danışmaq istəmirəm, amma indiki gənc nəslə baxanda, onların həqiqətən də heç bir çətinliyi yoxdur. Bilsələr ki, biz, hansı çətinliyin içində oxumuşuq, çalışmışıq, öz üzərimizdə işləmişik, bəlkə də xəcalət çəkərlər ki, gün ərzində sosial şəbəkələrdə bu qədər vaxt keçirmək lazım deyil. Əllərinin altında hər şey var, amma oxumurlar. O vaxt bizim bir ixtisas kitabımız var idi – “История дипломатии”. O vaxtkı pulla 50 min manata (5 şirvan) satılırdı. 3 cild idi. O kitabı almaq ən böyük arzum idi. Bu, mənim üçün, ülvi, əlçatmaz bir şey idi. Çox istəyirdim o kitabı alım, məndə olsun, “gözümə təpim”. O kitab əlimə düşəndə dəftərimə köçürürdüm, çünki oxumağın başqa bir variantı yox idi. Bu yaxınlarda həmin kitaba bir bukinst mağazasında rast gəldim, hər üç cildi var idi. Çox ucuz qiymətə satılırdı, bir cildi 20 manata. Dərhal alıb, aparıb otağımdakı ən gözəgəlimli yerə qoydum. 20 yaşımdakı bu arzuma nəhayət ki, 40 yaşımda çatdım – lap Markesin qəhrəmanları kimi. Köhnə kitabdır, 1945-ci ildə Moskvada nəşr olunub.
- Azvision.az bu gün tanınan saytdır. Necə düşünürsüz, bu gün saytınız Azərbaycanın vizionunu, ölkəmizdə baş verən prosesləri dünyaya və dünyada baş verənləri oxucularına çatdıra bilirmi?
- Azərbaycanda baş verənləri bəli, dünyaya çatdıra bildiyimizə əminəm. Çünki dünyadan baxılanda Azərbaycan necə görünməlidirsə, biz həmin mənzərəni yaratmağa çalışırıq. Daxili mövzularla bağlı kimlərsə, mənimlə mübahisə edə bilər. Mən də kimlərləsə mübahisə edə bilərəm ki, nəyi veririk, nəyi vermirik, nəyi verə bilərik, amma vermirik, nəyi verməməliyik, amma veririk... Yəni, bu məsələlərdə ölkədəki oxucu ilə mübahisə etmək olar. Amma xarici informasiya siyasətilə bağlı tam əminəm, əlimi ürəyimin üstünə qoyub vicdanla deyə bilərəm ki, bəli, bir xarici insan, amerikalı, avropalı, braziliyalı, ərəb və s. Azərbaycanla bağlı nəyi oxumalıdırsa, seçib ona məhz həmin xəbəri təqdim edirik. Ona görə də məhz bu istiqamət - yəni xarici xəbər siyasətini özümüzün ən güclü tərəfimiz hesab edirəm.
- Saytınız 7 dildə fəaliyyət göstərir. 7 dildə fəaliyyət göstərməklə Ermənistanla olan informasiya müharibəsində Azərbaycana necə kömək olursunuz?
- Bizim informasiya müharibəsini uduzmağımızın və yaxud geri qalmağımızın əsas səbəblərindən biri odur ki, biz, onlayna gec gəldik. Ümumiyyətlə ölkə olaraq biz, mediaya gec gəlmişik. 1990-cı illərdə, hətta ondan da əvvəl mən “Vokruq sveta” jurnalını oxuyurdum. Baxırdım ki, orada regionla bağlı yazıların əksəriyyətində ermənilərin mövqeyinə uyğun fikirlər dərc olunurdu. Eyni şeyi Rusiyanın bütün qəzetlərində görürdük. İngilis dilini öyrənib Avropa, Amerika mediasını oxuduqdan sonra gördüm ki, eyni xətt orada da var. Yəni, yazılı mediada ermənilər az qala keçən əsrin 50-60-cı illərindən güclüdülər. O vaxtlar heç orada bizim izimiz-tozumuz da yox idi. Televiziyada da eyni vəziyyətdir, ermənilər keçən əsrdən istər Rusiya, istərsə də dünya teleməkanında kifayət qədər güclü olublar. Amma bizim orada da mövcudluğumuz yox idi. İnternet yeni-yeni formalaşmağa başlayanda ermənilər xeyli sayt açmışdı. Biz, ora da gecikdik. Nəhayət, son 10 ildən başlayaraq, Azərbaycanın siyasi kursuna uyğun saytlar formalaşdırmağa və xəbər siyasəti yürütməyə başladıq. Çox gecikmişdik, amma buna baxmayaraq, həmin boşluğu doldurmaq üçün çalışırıq və mənə elə gəlir ki, ortada nəticələr var.
- “Facebook”-da xəbərlərin başlığı ilə bağlı tənqidi statusunuz var idi. Saytların xəbər başlıqları ilə bağlı nə düşünürsünüz? Yəni, vəziyyət doğrudanmı pisdir? Özü-özünü maliyyələşdirən saytlar bu cür başlıqlar qoymasa, oxucunu başqa nə cür cəlb edə bilər?
- Bəli, bu barədə çox statuslarım olub, çox məzələnmişəm, çox tənqid etmişəm. Başlıq çox vacib məqamdır, xüsusilə də onlayn mediada. Çünki qəzet və jurnal elədir ki, baxanda başlıq da, yazı da eyni anda göz qabağında olur, alt başlıq da, şəkil də, lid də - hamısı görünür. Ora baxanda dərhal bilirdin ki, söhbət nədən gedir. Orada başlıq sadəcə, vitrin idi. Amma onlayn mediada ancaq başlıq görünür. Burada isə başlıq konfetin büküldüyü kağızdır. Xüsusilə də sosial mediada paylaşım məsələsi ortaya çıxandan sonra. Ona görə də bu, xüsusi həssas məsələdir. Yazının 80%-i başlıqdır. Başlığı qoymaq bəlkə yazını yazmaq qədər, bəlkə də daha da çətin, məsuliyyət və yaradıcılıq tələb edən bir şeydir.
Başlıq məhz yaradıcı olmalıdır, gözəl olmalıdır. Başlıq həm yazının məzmununu, mahiyyətini çatdırmalıdır, həm də özü bir yaradıcılıq predmeti olmalıdır. Başlıqla fırıldaqçılıq eləmək, başlıqdan oxucunu aldatmaq üçün istifadə eləmək vicdanlı jurnalistə yaraşan bir şey deyil. Çünki bacarıqlı jurnalist hər zaman elə başlıq seçib qoya bilər ki, həm oxucunu cəlb eləsin, həm bayağı olmasın, həm istedadlı bir iş, eyni zamanda da gözəl olsun. Bu, mümkündür, sadəcə, əziyyətlidir və heç kim özünü o əziyyətə salmaq istəmir. Yəni, ən bayağı variant nədirsə, ona əl atırlar.
Bu, jurnalistin özünə qarşı da, işinə qarşı da, o yazını oxuyan oxucuya qarşı da xəyanətidir. Çünki insanın ən qiymətli kapitalı onun vaxtıdır. Sən oxucunu başlıqla aldatdın və o da vaxtını sənə sərf elədi, telefonunun konturunu sərf elədi, girib xəbərə baxdı ki, bu, tamam ayrı söhbətdir. Niyə axı sən oxucunu aldatmalısan, yalanın üzərində qurulan münasibət düzgün deyil axı. Oxucu inanmalıdır, oxucu ilə jurnalistin, Kütləvi İnformasiya Vasitəsinin münasibəti inam əsasında qurulmalıdır. Niyə dünyanın böyük xəbər saytları - məsələn, BBC, CNN və digər iri media korporasiyaları əsasən düzgün informasiya yaymağa çalışırlar? Çünki onlar daha vicdanlıdılar? Qətiyyən yox. Sadəcə onlar başa düşürlər ki, bu işdə düzgünlük pul deməkdir. Bu, elə biznesdir ki, burada düzgün, dəqiq olmaq gəlir deməkdir, biznesi bundan asılıdır.
Əslində eyni prinsip bizdə də keçərlidir. Sadəcə olaraq biz bunu dərk eləmirik, elə bilirik ki, aldatmaqla oxucu cəlb etmək olar, gəlir qazanmaq olar. Bu cür deyil, sadəcə düzgün prinsipləri başa düşüb, tətbiq etmək və yaradıcılıq lazımdır. Bir az dünya mediasını, Rusiya mediasını izləmək lazımdır. Siz BBC-də “qışqıran” başlıqlar görmüsünüzmü heç?! Nədir, bəyəm BBC-nin redaktorları başlığı qışqırda bilmirlər?
Məsələn, mən, “Kommersant” qəzetinin başlıqlarına heyranam. O qədər istedadlı, gözəl, yaradıcı başlıqlar seçirlər ki, hiss edirsən, bu, 5 dəqiqəyə seçilib qoyulan başlıq deyil. Kimsə bunun üzərində ən azı 15-20 dəqiqə düşünüb, kimsə lüğəti, frazeoloji birləşmələri yadına salıb, söz oyunu qurmağa çalışıb, 10 dəfə cəhd edib, alınmayıb, nəhayət, 11-ci dəfə ortaya gözəl bir başlıq çıxıb. İstəyirəm ki, bizdə də elə olsun. Özüm bunu tətbiq etməyə çalışıram, amma səmimi etiraf edim ki, həmişə alınmır. Biz də növbətçi, tez başa gələn, “fast-food” başlıqlara gedirik. Amma alındırdıqda gözəl olur, yaxşı olardı ki, digər həmkarlar da buna çalışsınlar.
- Vüsal müəllim, söhbət təkcə sizin saytınızdan getmir, ümumilikdə onlayn mediada oxucu sayından və oxuculardan razısınızmı?
- Bir tərəfdən baxanda, oxucu həmişə haqlıdır. Yəni, mənim və ya başqa bir jurnalistin deməyə haqqımız yoxdur ki, onu oxumayın, bunu oxuyun. Amma digər tərəfdən baxanda, həmin haqlı oxucunu da formalaşdıran tam olmasa da, haradasa bizik. Bu günə qədər biz onu ucuz, bayağı, qışqıran xəbərlərlə, başlıqlarla cəlb eləmişik, o da belə tərbiyələnib, belə formalaşıb. Özümüzü qınamalıyıq ki, niyə biz bu yolu gəldik? Düzdür, burada da heç kim hamının adından danışa bilməz. Qəzetlərin vaxtında da indiki kimi ucuz və qışqıran başlıqlar qoyulurdu. İndi saytlara baxanda 1990-cı illərin axırları, 2000-ci illərin əvvəlindəki bəzi qəzetlərin başlıqları yadıma düşür. Elə bil o qəzetlər “asqırıb”, bugünkü bəzi saytlar onların “burunlarından düşüb”. İndiki ucuz saytlar kimi o vaxt da ucuz qəzetlər var idi ki, həmin qəzetləri də 2-3 nəfər buraxırdı. Və ucuz, qışqıran başlıqlarla qəzet satmağa çalışırdılar. Həmin xətt bu gün onlayn mediada davam edir. Doğrudan da, heç nə dəyişməyib.
Sizinlə danışa-danışa həmin mənzərə gözümün qarşısına gəldi. O vaxtı metroların çıxışında yekə media piştaxtaları olurdu, ora cürbəcür qəzetlər düzülürdü. Yaxınlaşıb baxırdın, qəribə-qəribə qəzetlər dolu idi, əcaib də adları var idi. Hamısının da loqosunun üstündə bağıran sürmanşet, loqonun altında çığıran manşet, birinci səhifəsində qışqıranbaşlıqlar... Başlıqlara baxanda elə bilirdin ki, ölkə dağılacaq. Gözünü qəzetdən çəkib, sağa-sola boylanırdın ki, bəlkə ətrafda xaos var, xəbərim yoxdu. Görürdün ki, yox, sakitçilikdir, amma qəzetlərin başlıqları əsl cəhənnəm mənzərəsi yaradırdı. İndi eyni vəziyyət təxminən onlayn mediadadır. Bir neçə normal sayt var, amma onlarla qışqıran, hay-küyçü sayt. Həmin o hay-küyçü qəzetləri buraxanların sonrakı nəsli, fiziki və ya mənəvi övladları bu gün gəlib onlayn mediada hay-küyçü sayt açıblar, o cür də başlıqlar qoyurlar.
Bax, bu adamların formalaşdırdığı bir kütlə var ortada. Biz, istəsək də, istəməsək də həmin kütlə ilə işləməyə məcburuq. Əslində Azərbaycanda ciddi jurnalistikanın oxucu bazası o qədər də çox deyil. Ölkədə təxminən 50 minlik ciddi xəbər oxucusu var ki, onlar həqiqətən də ciddi xəbərləri, təhlilləri, məsuliyyətli yanaşmaları oxumaq istəyirlər. Amma oxumağa əyləncə kimi baxan, internetə daha çox vaxt öldürmək üçün girən insanların sayı xeyli çoxdur. Deyək ki, bazarın 100-150 mini o cür oxucudur. Əslində bu da elə böyük bir rəqəm deyil, amma ciddi media oxucusuna baxanda bəli, çoxdur, 3-4 dəfə artıqdır. Problem ondadır ki, özünü ciddi ictimai-siyasi media kimi təqdim edən sayt hay-küyçü medianın bazarına iddialı olur. Eyni zamanda da əksinə, hay-küyçü xəbərlər istəyən kütlə üçün yaradılmış sayt özünə ciddi media siması vermək istəyir. Bu vaxt problem ortaya çıxır. Hərə öz yerində olsa, öz mahiyyətinə uyğun ictimai poza versə və yalnız öz oxucusu üçün işləsə, onda problem də olmayacaq.
Məsələn, Azvision.az öz oxucusunu ciddi, oxuduğunun məsuliyyətini başa düşən insan kimi təsəvvür edir. Ona görə də Azvisionda heç bir qışqıran başlığa rast gəlməyəcək, eyni zamanda heç bir 18+ xəbər də görməyəcəksiniz. O adamların gətirəcəyi İP bizə lazım deyil. Digər saytların əməkdaşları ilə danışanda deyirlər ki, neyləyək, təsisçilər və ya reklamverənlər deyirlər ki, mənə filan qədər İP verin. Bu, anormal yanaşmadır, düzgün deyil. Ortada 50 minlik bazar var. Əgər bunun reklamverəni və ya təsisçisi deyirsə ki, mənə 100 min İP ver, sual olunur ki, yerdə qalan 50 min kim olacaq? Doğrudanmı, “müğənni sevgilisinə pul atdı” xəbərini oxuyan bir insan hansısa ciddi reklamverənə maraqlıdır? Şəxsən mən reklam verməli olsaydım, ilk növbədə fikirləşərdim ki, şirkətin potensial müştəriləri kimlərdir? İstəməzdim ki, “müğənni sevgilisinə pul atdı” xəbərini oxuyan insan mənim reklamımı görsün. Ondansa, qoy, elmi, beynəlxalq mövzulara, ciddi təhlillərə, yazılara maraq göstərənlər mənim şirkətimi tanısınlar. Bayağı adamın mənimlə maraqlanmağı lazım deyil axı.
- Dediniz ki, ciddi oxucu kütləsi azdır. Televiziya təcrübəniz də, sayt təcrübəniz də var. Sayta bir şou xəbəri qoyulur, baxırsan ki, qısa müddətdə 10-15 min adam oxuyub. Amma ciddi yazı qoyanda heç 1000 nəfər baxmır. Yaxud da televiziyada, reytinq cədvəlinə baxanda şou verilişlər ciddi verilişlərdən öndə olur. O oxucunu, tamaşaçını bizmi formalaşdırırıq, yoxsa onların tələbi bu cür məlumatları oxumaq və baxmaqdır?
- Oxucu hər şeydən əvvəl, kütlənin nümayəndəsi olan insandır. Kütlənin bir yerdə olarkən maraq göstərdikləri mövzular var. Heç görmüsünüzmü, tində və ya blokun girişində, yaxud hansısa pabda toplaşan insanlar ciddi mövzu müzakirə etsinlər? Yox. Elə yerlərdə müzakirə olunan mövzular hansısa müğənninin geyimi, kimin-kiminlə gəzməyi, yatmağı, öldürməyi, kimin öz maşınını neçəyə almağı, qəza törətməyi və s. belə mövzular olacaq. Həmin insanlar onlayn media sferasına gələndə onun həmin zövqü və tələbatı saytlara tətbiq olunur. Bu cür insanlar hər yerdə var - Amerikada da, Britaniyada da, Rusiyada da. Sadəcə olaraq, məsələn, Rusiyada həmin insan üçün “Speedİnfo” qəzeti və ya REN TV kanalı var. Ciddi insan üçün isə “Kommersant” qəzeti və RBK. Hərə öz yerini tutub, bölünüb, yəni, hərə öz “tininə” yığışıb.
Bizdə isə bütün bunların hamısına bir qazanın içində baxırıq. Məsələn, big.az saytı var. Ya da onun kimi digər saytlar. Axı mən həmin sayta girən oxucuya iddialı deyiləm. Belə bir marağım yoxdur ki, big.az-dakı xəbərləri oxumağa marağı olan adam Azvision.az-a gəlsin. O, tamam başqa oxucudur, ona o cür məlumatlar lazımdır. O, blokun qabağında ayağını divara söykəyib, tum çırtlaya-çırtlaya ətrafındakı insanlarla söhbət edən adamdır. Yəni, mənim ona yaxınlaşıb deyəcək sözüm yoxdur. Sözümü deyəcəyim adam başqadır, mən, öz adamımla, öz oxucumla ünsiyyətdə olmaq istəyirəm. Burada isə nə oxucu günahkardır, nə də mən.
Mən də bloka girəndə görürəm ki, məhlədən kimlərsə, orada dayanıb söhbət edir, ola bilsin ki, söhbətləri də kifayət qədər maraqlıdır. Çox ədəb-ərkanla salam verib keçirəm, amma istəsəm də, onlarla nəyisə danışa bilmərəm. Ümumiyyətlə başım çıxmır o mövzulardan. Bu mövzular mənə həm çox uzaqdır, həm də maraqsızdır. Eyni prinsipi mən, işimə də tətbiq etmişəm. O insanlara ki, deməyə sözüm var, ortaq fikirlərimiz var, mən onlar üçün işləyirəm. Digərləri mənə maraqlı deyillər.
O sayt, o jurnalist ki, kütləvi oxucuya maraqlı olan xəbərləri dərc edir, oxucularda onu oxuyur, yaxşı edir. Buna görə onu qınamaq olmaz, onun öz marağı var və marağının ardınca gedir. Məsələn, məni öldürsələr, başımı kəssələr də, bilmirəm ki, Röya indi kiminlə hansı münasibətdədir, İradə İbrahimova haradadır, nə edir? Bunu bilmirəm və bilmək üçün hətta bir saniyəmi belə, sərf eləmərəm. Çünki mənə qətiyyən maraqlı deyil. İnsan da var ki, bu cür məlumatlar ona həddindən artıq maraqlıdır və mən həmin insanı buna görə qınaya bilmərəm. Maraqlanır, yaxşı edir, gedib marağını o cür ixtisaslaşan saytda tapsın, bu da onunhaqqıdır.
- Sosial şəbəkədə çox aktivsiniz, bu sizin işinizlə bağlıdır, yoxsa ümumiyyətlə sosiallığı sevirsiz?
- Əslində sosiallığı sevmirəm və kifayət qədər də qapalı insanam, danışmağı da sevmirəm. Sosial şəbəkəyə işimin bir hissəsi kimi baxıram. Baş redaktorun özünü sosial şəbəkədən kənar tutmağa, qapanmağa haqqı yoxdur. İstəsək də, istəməsək də bu, işimizin bir hissəsidir. Mən o dövr üçün çox darıxıram ki, yazını yazıb qəzetə verirdik, bununla da iş bitirdi. İndi tanıdığım insanlardan onlaynı tərk eləmiş dostlar var və mən, onlara həsəd aparıram. Tutaq ki, Salam Sarvan, Şəhriyar del Gerani və bir neçə başqaları... Onlar bu lüksu özlərinə rəva görə bilirlər. Mən də istəyərdim elə edim, amma o lüksu özümə rəva görə bilmirəm.
Bizdə sosial şəbəkələr çox aqressivdir. Kütlə imkan vermir ki, kimsə öz fikrini açıq desin. Kütlə hökm edir ki, ancaq onun xoşuna gələn fikri deyəsən və onların istədiyi kimi düşünüb, danışmayan insanları da linç edirlər. Həmin o tanıdığım adamlar ona görə “Facebook”-dan uzaqlaşdılar ki, linç olunmaqdan və başqalarının necə linç edilməsini görməkdən bezdilər. Kütlə tələb edir ki, fərdiyyət itsin, fərdlər öz düşüncələrini kənara qoyub, onun kimi fikirləşsinlər, danışsınlar. Məsələn, linç edilməyə bir növ adətkərdə olmuş dostumuz Kəramət Böyükçölü götürək. Adam kimə nə edir ki? Bəxtiyar Vahabzadəni, Əbülfəz Elçibəyi, Xəlil Rza Ulutürkü sevmir, özü bilər, bu onun hüququdur. Sevmədiyini demək, əsaslandırmaq da həmçinin.
Mən, yazılan hər fikrə görə kütləvi şəkildə insanların linç olunmağını qəbul edə, barışa bilmirəm və düzgün də saymıram. Qəribə vəziyyət yaşanır, bir tərəfdən hamı deyir ki, söz azadlığı olsun, amma kimsə azad şəkildə sözünü deyəndə, onun başını kəsməyə, qanını içməyə hazır olurlar ki, sən bu fikrini niyə ifadə elədin? Kiminsə sözü sənin xoşuna gəlmirsə, o, bunu deməməlidir? Onun da öz ifadə azadlığı var. Hamı söz azadlığı deyəndə özünü nəzərdə tutur ki, mənə mane olmayın, istədiyimi deyim. Başqası isə sözünü azad şəkildə ifadə edəndə onu tapdalayıb keçməyə hazır olurlar.
- Sizin fikirləriniz də sosial şəbəkələrdə tez-tez mübahisəyə səbəb olur. Bu, məsələlərə fərqli baxışınızdan irəli gəlir, yoxsa başqa səbəb var? Bunun da səbəbi həmin aqressiv kütlədir, yoxsa necə?
- Tez-tez mübahisə olur? (Gülür) Doğrudan, bunun fərqində olmamışam. Mən əslində qalmaqaldan çox uzaq insanam və məni tanıyan hər kəs bilir ki, kifayət qədər yola gedən adamam. Yeganə mübahisə etdiyim mövzu dini məsələlər olurdu, axır vaxtlar bu məsələdə də mübahisəyə həvəsim və marağım qalmayıb. Düzdür, başa düşürəm ki, lazımdır. Çünki cəmiyyətdə və onun bir parçası olan sosial şəbəkədəki dini təbliğatın həddindən artıq aşırı olduğunu görəndə adam ürpənir. Əks fikrin deyilmədiyini görəndə isə hətta qorxur. Amma artıq bundan da yorulmuşam.
Son vaxtlar sadəcə işimlə məşğul olmağa çalışıram, başqa heç nəyə həvəsim yoxdur. O isə ayrı şeydir ki, mənim gördüyüm iş kimlərinsə xoşuna gəlmir. Məsələn, bəlli siyasi mövqeyim var, nə də olmasa mövqeyimə həmişə sadiq qalacam. Bu isə bəzilərinin xoşuna gəlmir. Onlar istəyərdilər ki, qəbul eləmədikləri siyasi mövqedə daha bacarıqsız, savadsız, istedadsız adamlar olsun ki, onları susdurmaq da asan, qarşısına əks-arqumentlər qoymaq daha rahat olsun. Onlar çox istəyərdi ki, mən, indi məşğul olduğum işlə məşğul olmayım. Amma sadəcə olaraq, başını aşağı salıb öz işini vicdanla görəndə, demək olar ki, heç kim sənə qalib gələ bilmir. Bu, çox sadə formuldur, mən də onu tətbiq edirəm.
- Dediniz ki, bəlli siyasi mövqeyiniz var. Bəziləri peşəkarlıq baxımından bunu arqument gətirir ki, jurnalistin siyasi mövqeyi olmaz, məsələlərə obyektiv yanaşılmalıdır, Qərb mediası da bunu qəbul etmir. Siz necə baxırsız bu məsələyə?
- Bu, bizə universitetdə öyrədilən, dərsliklərdə yazılan, amma həqiqətə uyğun olmayan yanaşmadır. Dünyanın hər yerində jurnalistlərin açıq-aydın siyasi mövqeyi var. Bu yaxşıdır, belə olmalıdır. Baxın, Böyük Britaniyada “Guardian” mühafizəkarların qəzetidir, “Tayms” isə liberalların. Amerikada “Vaşinqton Post” respublikaçılara, “Nyu-York Tayms” isə demokratlara yaxındır. Türkiyədə hamı bilir ki, “Sözcü” sekulyar müxalifətin qəzetidir, qatı anti-Ərdoğan xətti yürüdür, “Sabah” isə loyal nəşrdir. Bütün dünyada belədir, mən sizə Rusiyadan da, dünyanın istənilən ölkəsindən də misal gətirə bilərəm. Burada pis heç nə yoxdur. Media orqanının konkret siyasi mövqeyinin olmağı dünyada çoxdan oturuşmuş praktikadır. İnsan mövqeyini gizlətmirsə, bunun nəyi pisdir ki? Buna görə insanı qınamaq nəyə lazımdır?
Bizdə bu məsələnin başqa bir yerindən əmma çıxır. Belə ki, iqtidarın mövqeyinə yaxın olmağı siyasi düşüncə yox, yaltaqlıq kimi qəbul edirlər. Buna görə insanları trollayırlar. Yəni, problem o deyil ki, siyasi mövqeyin var, problem odur ki, siyasi mövqeyinin olmağını əks düşərgə yaltaqlıq kimi qələmə verir. Konkret olaraq özümdən danışsam, məni tanıyan istənilən adam bilir ki, yaltaqlıq məndən tamamilə uzaq bir xislətdir. İstəsəm də, yaltaqlana bilmərəm. Bilsəm ki, həyatımın ən vacib iş tutaq ki, Məmməd müəllimdən keçir, yenə də mən gedib həmin o Məmməd müəllimə yaltaqlana bilməyəcəm. Bu, mənim naturamda yoxdur. Amma siyasi mövqeyimə görə deyirlər ki, “yaltaqsan”. Kimə yaltaqlanmışam axı? Dəhşətlisi odur ki, insanlarbundan qorxurlar. Düşünürlər ki, əgər sən iqtidarın tərəfindəsənsə, mütləq trol olunacaqsan və mütləq sənin alnına yaltaq yazıb şəklini paylaşacaqlar. Bu, çox sarsaq mövqedir. Başqa sözlərlə də ifadə edə bilərdim, amma ən yumşağını deyirəm ki, çox sarsaq, axmaq mövqedir. Yaltaqlıq insanın şəxsi keyfiyyətidir, siyasi düşüncə deyil.
- Sosial şəbəkə məsələsinə toxunduq, bilirik ki, onlayn media üçün sosial şəbəkə çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. Çünki bizim oxucularımız həm də sosial şəbəkələrdən gəlir. Necə düşünürsüz, bu gün sosial şəbəkələr olmasaydı, onlayn medianın inkişafı necə olardı? Oxucu kütləsinə, xəbərlərin yayılmasına böyük təsiri ola bilərdimi?
-Sosial şəbəkələrdən əvvəl forumlar var idi və onlayn mediadakı xəbərlər daha çox forumlarda paylaşılırdı, müzakirəsi də orada gedirdi. Sosial şəbəkə sadəcə olaraq forumları “öldürdü”, bir sinif kimi məhv elədi, hətta forum anlayışı qalmadı. Forumları əvəz elədi “page”-lər, bloqları isə profillər. Blogger bu gün bloq yazan adam deyil, profilində izləyicisi çox olan adamdır. Halbuki, blogger sözü bloq dövründən qalıb. Mən özüm də 15 il əvvəl, hələ “Facebook” olmayanda bloq yazırdım, kifayət qədər də oxucular var idi, kifayət qədər müzakirələr gedirdi. Orada yazıları da paylaşırdıq. Yəni, sosial şəbəkələr bu cür “partlamasaydı”, populyarlaşmasaydı, yəqin ki, forumlar və bloqlar güclənməkdə davam edəcəkdilər. Sosial şəbəkələr onlayn medianın yox, forumlarla bloqların qənimi oldu, yəni, onların bazarını “öldürdü”.
- Media rəhbərisiniz və bilirik ki, üzərinizdə kifayət qədər məsuliyyət var, zaman baxımından da, iş baxımından da. Heç düşünürsüzmü ki, kaş ki, elə jurnalist olaraq qalardım və ya sadəcə redaktor olardım, üzərimdə bu qədər məsuliyyət, yük olmazdı? Yəni, üzərinizdə bir yorğunluq hiss edirsinizmi?
-Çox hiss edirəm və çox düşünürəm. Xüsusilə də yazmağı olduqca sevən insanam. Yazmağa kifayət qədər vaxt qalmadığı üçün üzülürəm; yaxşı yazmaq üçün çox yaxşı oxucu olmalısan, çoxlu oxumalısan. Çox oxumağa vaxt qalmadığı üçün də üzülürəm. Bizdə təkcə AzVision.az deyil, saytlar qrupudur və böyük kollektivimiz var. Demək olar ki, səhər saat 9-10-dan axşam 7-8-9-a qədər iş prosesində o qədər irili-xırdalı, müxtəlif xarakterli problemlər çıxır ki, demək olar, günüm onları həll etməklə keçir. Amma yenə də redaktor – insanın peşəsi deyil, bu, sənin olduğun mövqedir. Peşənin adı isə jurnalistdir. Redaktor eyni zamanda çox yaxşı jurnalist olmalıdır. Çünki sən, hər halda, yaradıcı prosesə başçılıq edirsən və həll elədiyin problemlər də istər-istəməz yaradıcılıqla bağlı problemlərdir. Çox vaxt, enerji aparır, amma başa düşürəm ki, böyük bir kollektivi təmsil edirəm. Bu kollektiv mənə inanır, güvənir, onların ümidini doğrultmaq yeri gələndə elə ən vacib işdir. Artıq heç bir halda geriyə addım atmaq olmaz.
- Layihələrinizdən biri Kirpi.info saytıdır. Necə düşünürsünüz, “Kirpi”cəmiyyət üçün lazımlıdırmı və üzərinə düşən öhdəliyi həqiqətən də yerinə yetirə bilirmi?
- “Kirpi” çətin layihədir. Ümumiyyətlə multimedia, şəkil, video həmişə daha çətin və daha ağırdır. İfadə vasitələri də daha mürəkkəbdir. Səmimi deyim ki, “Kirpi” bu gün arzuladığım səviyyədə deyil. Səbəbləri çoxdur. Kollektivlə bağlı olan səbəblər də var, mənimlə bağlı olan səbəblər də... Hətta iş mühiti ilə, cəmiyyətlə bağlı olan səbəblər də var. Amma hər halda, onları bir-bir çözməyə və “Kirpi”ni daha yaxşı bir layihəyə çevirməyə çalışırıq. Son vaxtlar qısametrajlı cizgi filmlər çəkməyə başlamışıq. Bu, bizim üçün, eyni zamanda da ölkə üçün bir yenilikdir. Kirpi daha yaxşı olacaq, sadəcə olaraq, insanı güldürmək hər zaman daha çətindir. Karikatura mövzusunu seçmək də, çəkmək də həmçinin.
- İllərdir mediadasınız. Necə düşünürsünüz, bu gün mediamızda, jurnalistikada hansı ciddi problemlər var?
- Vallah, hansından başlayım? (Gülür) Medianın hər sahəsinin özünəxas problemləri var. Televiziyaların özünə uyğun problemi var, ayrı müzakirə etmək olar, qəzetlərin ayrı, onlayn medianın ayrı. Hamısının qaynaqlandığı ən əsas problem isə peşəkarların az olmağıdır. Peşəkar elə bir şəxsdir ki, istənilən şəraitdə, istənilən gərginliyin, ağırlığın içərisində optimal çözüm tapa bilir. Peşəkarlığın sehri, üstünlüyü bundadır. Amma bizdə diletantlar medianın bütün sahələrinə dolublar. Onlar bilmirlər ki, bir çərçivə reallığının içərisində nə eləmək olar ki, səviyyə qalsın, maraq qalsın və ortaya yaxşı bir iş çıxsın. Bunu yüksək səviyyəli peşəkarlar bacarmalıdılar. Hansı ki, bu gün onları barmaqla saymaq olar.
Bəziləri isə mediadan uzaqlaşıb gediblər ictimaiyyətlə əlaqələrə, PR işinə, dövlət qurumlarına və s. Nəticədə çox ağır peşəkar çatışmazlığı sindromu yaşanır. Yeni gələn gənc jurnalistlər formalaşa bilmirlər, çünki baxıb örnək götürə biləcəkləri peşəkarları mediada tapa bilmirlər. 90-cı illərdə biz yazmağa başlayanda o qədər maraqlı imzalar var idi, onlar o qədər maraqlı yazılar yazırdılar ki, o yazıları oxuyub, nəsə öyrənirdin. İndi faktiki olaraq elə jurnalistlər yoxdur ki, hansısa yeni başlayan gənc onun yazısını oxuyub nəsə öyrənsin, yazı texnikasına aid nəsə götürsün. Hamı ən yaxşı halda inşa texnikası ilə yazır. Peşəkarlıq çatmır və ən böyük problem də budur.
- Jurnalistlərin peşəkarlaşdıqdan sonra hansısa qurumda mətbuat xidməti olmağı məsələsinə toxundunuz. Siz buna yaxşı baxmırsınız? Ümumiyyətlə, jurnalistin məmurlaşmasına necə baxırsız?
- Bəlkə indi də var bilmirəm, amma mənim erkən gənclik dövrümdə çoxları jurnalistikaya tramplin niyyətilə gəlirdi. Düşünürdülər ki, bu sahəyə gəlsin, savadını, bacarığını nümayiş etdirib burdan başqa bir sahəyə, ya vəzifəyə getsin, ya dövlət idarəçiliyində bir mövqe tutsun... Bu niyyətlə gələnlərin sonradan niyyətləri hara idisə, mənzilləri də ora oldu, getdilər. Sadəcə, media tramplinindən hara qədər sıçramaq olar ki? Düzdür, tək-tük adamların şansı gətirə bilər, yuxarı vəzifələrə qalxa bilərlər. Amma mediadan gedənlər aydın məsələdir ki, əsasən mətbuat xidmətlərinə üz tuturlar. Mən onları qınamıram, ancaq açığını deyim ki, onlara görə üzülmürəm də. Çünki dediyim kimi, niyyətləri hara idisə, mənzilləri də ora oldu. İnanmaq istəyirəm ki, yeni gələn gənclər mediaya tramplin kimi baxmırlar və püxtələşməyə çalışacaqlar.
- Bir maraqlı layihəniz də var idi – “Qarabağ üçün oxu”. Bu layihə necə oldu, davamı gələcəkmi?
- “Qarabağ üçün oxu” beynəlxalq layihə idi. Biz onun milli variantını işlədik. Bizdən əvvəl bir yoldaş başqa adla işləmişdi. Çox əsassız yerə iddialar irəli sürdü, qalmaqal yaratdı. Mənə qətiyyən lazım olmayan qalmaqal idi. Buna baxmayaraq, hər halda, işimizi gördük. Layihənin iki buraxılışını işlədik, üçüncüyə isə maliyyə tapa bilmədik. Bu layihəyə kifayət qədər maraqla baxıldı. İkinci “Qarabağ üçün oxu”ya səhv etmirəmsə, 800 min dəfə baxılıb. Birinciyə isə təxminən 500 mindən çox. Yəni, ən azı böyük reklam potensialı olan layihə idi. Sadəcə olaraq, mənim kommersiya damarım heç yoxdur. Ona görə, layihə üçün danışıqlar aparmaq, sponsor tapmaq işi ilə məşğul ola bilmədim. Özümüzün təşəbbüsü idi və bu təşəbbüslə iki buraxılış hazırlaya bildik. Bir neçə adama müraciət elədim, onlar da maraq göstərdilər, amma maliyyə ayıracaq yerə qədər getmədilər. Ona görə də, qaldı. Ancaq ümidimi üzməmişəm və layihə ilə də vidalaşmamışam. Ümidlə yaşayıram, hər dəfə xoşuma gələn mahnıları qeyd edirəm ki, nə vaxtsa bunu “Qarabağ üçün oxu” layihəsinin üçüncü buraxılışında işləyəcəyik.
- Bir status da yazmışdınız ki, Cümhuriyyətin 100 illiyilə bağlı maraqlı layihəniz olacaq. Bəs, o nə layihədir?
- Bu, “Cümhuriyyətlə bağlı 100 sual” adında onlayn interaktiv testdir. Cümhuriyyət dövrünü əhatə edən bütün məsələləri – daxili siyasəti, xarici siyasəti, hərbi problemləri, parlamentarizmi və s. əhatə edən 100 sualdır. İnsanlar bu testdən keçməklə Cümhuriyyətlə bağlı biliklərini yoxlaya biləcəklər. Həmin suallar 10 bölməyə ayrılıb. Hər bölməni keçən insan görəcək ki, məhz bu bölməylə bağlı biliyi hansı səviyyədədir. Mən Azərbaycanda indiyə belə bir şeyə rast gəlməmişəm, zənnimcə, kifayət qədər orijinal yanaşmadır. Üzərində çox əziyyət çəkdik, yəni 100 sualı tərtib etmək, redaktə eləmək, onu onlayn formata yerləşdirmək lazım idi, amma artıq iş başa çatmaq üzrədir.
- Bilirik ki, balaca qızınız var. O, böyüyən zaman fikirləriniz üst-üstə düşməyəndə, məsələlərə fərqli yanaşanda hansı addımı atacaqsınız?
- Uşaq mənim şəxsi əmlakım deyil. Uşağın qarşısında yeganə borcum budur ki, ona düzgün düşünməyi, düzgün seçimlər etməyi öyrədim, sonra isə azad yaşamağa buraxım. Bu seçimlər hər bir sahədə olmalıdır, yəni, deyək ki, peşə seçimində, dini seçimdə, ailə həyatı qurmaqda... Əgər o, sabah nəyisə səhv seçsə, demək ki, vaxtında mən və anası ona düzgün seçim edə bilməyi öyrədə bilməmişik. Yəni, başa düşürəm ki, nə qədər sevsəm də, bütün həyatımı ona həsr etsəm belə, “övlad mənimdir, mənim dediyim kimi də olmalıdır” fikrini yaxına buraxmaq olmaz. O, azad insandır. Hər şeydən əvvəl də uşağa məhz azad insan olub, düzgün seçim etməyi öyrətmək lazımdır. Sadəcə, istərdim ki, dindən uzaq bir mühitdə böyüsün, dindarlara qoşulmasın.
- Sonda oxucularımıza sözünüz varmı?
- Oxuculara sözüm odur ki, bizim cəmiyyətdə ən böyük problem insanlarda başqalarına əziyyət verməmək mədəniyyətinin olmamasıdır. Əksər çətinliklərin, ağırlıqların kökü də buradan başlayır. Biz ancaq öz rahatlığımızı fikirləşirik. Vecimizə deyil ki, öz rahatlığımızı təmin edəndə digərlərinin halı necə olacaq. Avtobusu dayanacaq olmayan yerdə saxladırıq, düşünmürük ki, burada məndən başqa 50 adam və onlar əziyyət çəkəcəklər. Maşını küçədə özünə lazım olan yerdə saxlayırsan və düşünmürsən ki, arxadan gələn ən azı 50 nəfər mənə görə əziyyət çəkəcək, qarışıqlıq yaranacaq. Hər yerdə, hər işdə belədir. Mənim əzizlərim, əziz vətəndaşlarım, hamınız gözəl insanlarsınız. Mən Azərbaycanı da, azərbaycanlıları da çox sevirəm. Sadəcə olaraq, gəlin başqalarına əziyyət verməyək. Yəni, özümüzə uyğun nəyisə edəndə, rahatlığımızı düşünərək bir şey edəndə, fikirləşək ki, əgər bircə nəfəri belə olsa, əziyyətə salacağıqsa, bunu etməyə haqqımız yoxdur. Bizim xalqda bu təfəkkür formalaşsa, inanıram ki, inkişafımızda 15 il irəli sıçraya bilərik.
Günay Elşadqızı / METBUAT.AZ
